X. ORGANY WŁADZY SĄDOWNICZEJ
Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości
- w RP wymiar sprawiedliwości (art. 175) sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe
- sądy wyjątkowe lub tryb doraźny – tylko na czas wojny
- zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości – dwa elementy: podmiotowy i przedmiotowy (działalność polegająca na rozwiązywaniu sytuacji spornych powstających na gruncie obowiązujących norm prawnych, przez podmiot niezaangażowany w spór, który rozstrzyga sytuacje wykorzystując środki przymusu państwowego)
- niezbędne jest występowanie stron, reprezentujących przeciwstawne interesy oparte na prawie, podmiot rozstrzygający nie jest w sytuację zaangażowany, nie działa z własnej inicjatywy, jego rozstrzygnięcie wydane jest z upoważnienia państwa
- art.10 – idea podziału władzy – sądy (i trybunały) organami odrębnej władzy sądowniczej; niezależność potwierdza także art. 173
- niezależność organizacyjna – samodzielność i odseparowanie od innych organów państwowych; ograniczeniem na rzecz parlamentu – wymóg (konstytucyjny) ustawowego określenia ustrojów sądów (ustawa o SN, ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawa – Prawo o ustroju sądów administracyjnych, ustawa o ustroju sądów wojskowych)
- związana z problemem wykonywania administracji wymiaru sprawiedliwości (konkretyzowanie struktury wewnętrznej, polityka etatowa, zarządzanie środkami finansowymi i rzeczowymi) – ograniczenia na rzecz Prezydenta (SN i NSA), Min. Sprawiedliwości (sądy powszechne), Min. Obrony (sądy wojskowe) – ale w żadnym wypadku nie dochodzi do przekazania organom egzekutywy całości uprawnień z zakresu administracji sądowej
- Krajowa Rada Sądownictwa – zapewnienie respektowania granic zewnętrznej ingerencji w niezależność sądów
- niezależność funkcjonalna – wyodrębnienie przedmiotu działalności sądów od sfer aktywności innych władz – niemożność przejęcia przez legislatywę i egzekutywę kontroli nad działalnością orzeczniczą sądów
- jedyną możliwością modyfikacji – prezydenckie prawo łaski
Zasada niezawisłości sędziów (gwarancje)
- ściśle personalny charakter zasady niezależności, odnoszący się do sędziów – nie mogą być narażeni na jakiegokolwiek rodzaju naciski i oddziaływania, ich decyzja winna opierać się wyłącznie na treści obowiązującego prawa i własnym przekonaniu (odnośnie oceny ustalonych okoliczności)
- niezawisłość w sprawowaniu urzędu (art. 178) – odnosi się jedynie do płaszczyzny działań orzeczniczych (jurysdykcyjnych) sędziego; nie obejmuje działań związanych z administracją sądową (ingerencja wewnętrzna i zewnętrzna w pewnych granicach dopuszczalna)
- zasada podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom (178) – granicą niezawisłości związanie tymi źródłami prawa
- sędziowie – nie są kompetentni w kwestii orzekania konstytucyjności ustawy – w przypadku wątpliwości: pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego
- w przypadku nieusuwalnej niezgodności między ustawą a ratyfikowaną za zgodą w ustawie umową międzynarodową – pierwszeństwo ustawie (art. 91 u. 2)
- kompetencja do samodzielnej, „incydentalnej” kontroli zgodności aktów podustawowych z ustawami i Konstytucją – możliwość niezastosowania ich w konkretnej sytuacji (także tutaj – możliwość skierowania pytania prawnego do TK) – sędziowie podlegają innym aktom normatywnym pod warunkiem ich zgodności z aktami hierarchicznie wyższymi (o czym sami mogą decydować)
- art. 179 – sędziowie powoływani przez Prezydenta na wniosek KRS
- Krajowa Rada Sądownictwa – 186 – podstawowym zadaniem: stanie na straży niezależności i niezawisłości sędziów
- w skład: I prezesi SN i NSA, Minister Sprawiedliwości, osoba wskazana przez Prezydenta, 15 członków spośród sędziów wszystkich rodzajów sądów, 4 posłów, 2 senatorów
- kadencja członków wybieranych – 4 lata
- prawo KRS kierowania do Trybunału Konstytucyjnego wniosków w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych dot. niezależności sądów i niezawisłości sędziów
- KRS przedstawia Prezydentowi kandydatury sędziów zgłaszanych przez zgromadzenia ogólne SN, NSA, sędziów apelacji i okręgowych
- ustawowe kompetencje KRS: wypowiadanie się w sprawach etyki zawodowej, wysłuchiwanie informacji I prezesa SN, prezesa NSA, Min. Sprawiedliwości, przew. Wyższego Sądu Dyscyplinarnego o stanie kadry sędziowskiej; wyrażanie stanowiska w sprawie propozycji zmian ustroju sądów i w innych sprawach dot. warunków funkcjonowania; zapoznawanie się z projektami aktów normatywnych dot. sądownictwa
- zasada nieusuwalności sędziów – wyjątki pod wymogiem, by następowało to wyłącznie na mocy orzeczenia sądu i w przypadkach określonych w ustawie (prawo odwołania się do sądu w przypadku przeniesienia w stan spoczynku oraz przeniesienia wbrew woli sędziego do innej siedziby lub inne stanowisko)
- gwarancją niezawisłości – immunitet – o charakterze formalnym: zakaz pociągania sędziego do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienia wolności bez zgody sądu określonego w ustawie, zakaz zatrzymania (z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku – powiadomienie prezesa właściwego miejscowego sądu, który może nakazać zwolnienie zatrzymanego)
- ustawowa zasada wyłącznie dyscyplinarnej odpowiedzialności sędziów za popełnione wykroczenia
- zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych, prowadzenia działalności publicznej niedającej pogodzić się z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów; wykluczenie sprawowania mandatu poselskiego i senatorskiego
- 178 – materialne warunki pracy i wynagrodzenia powinny odpowiadać godności urzędu i zakresowi obowiązków sędziów
- 176 – postępowanie co najmniej dwuinstancyjne – gwarancja dla każdej ze stron prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji – wskazanie jedynie dolnej granicy instancji
- apelacja – środek odwoławczy od orzeczeń sądu I instancji (rejonowe, okręgowe)
- kasacja – wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy kwestionujący określone w przepisach proceduralnych okoliczności – ponowne rozpatrzenie sprawy jedynie pod względem zgodności podjętego rozstrzygnięcia z prawem – Sąd Najwyższy (istnieje możliwość przekazania rozpatrywania kasacji sądom apelacyjnym)
- 182 – nie rozciąga się w sposób konieczny na całą działalność i wszystkie rodzaje sądów – określone przez ustawodawcę
- udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości – nie biorą udziału w realizacji kompetencji sądów niemieszczących się w zakresie pojęcia ‘wymiaru sprawiedliwości’
- powoływanie ławników sądów okręgowych i rejonowych – do właściwości rad gmin: spośród kandydatów zgłoszonych przez prezesów sądów, stowarzyszenia, organizacje, związki zawodowe lub grupy co najmniej 25 obywateli z czynnym prawem wyborczym
- kadencja ławników – 4 lata
- w zakresie orzekania – równe prawa z sędziami zawodowym, nie dysponują gwarancjami niezawisłości sędziów
Zasady wynikające z gwarantowanych lub przyznanych wolności i praw: prawo do sądu, zasada jawnego rozpatrywania sprawy, zasada nullum crimen nulla poena sine lege, prawo do obrony, zasada domniemania niewinności
- Sąd Najwyższy; sądy powszechne; sądy administracyjne; sądy wojskowe
- 183 – sprawowanie nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania – nadzór judykacyjny
- 101, 125 – stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu i Senatu, na urząd Prezydenta, ważności referendum ogólnokrajowego (w tym konstytucyjnego)
- I Prezesa SN powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne SN – kadencja 6 lat
- podział na Izby: Cywilną, Karną, Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, Wojskową
- zasada wzajemnej autonomii Izb –dot. tematycznego podziału spraw rozpatrywanych – każda z Izb sprawuje nadzór judykacyjny nad orzecznictwem w sprawach jej przypisanych, nie może wkraczać w dziedzinę innej Izby, nie może być przez którąś zastępowana
- wykonywanie nadzoru: przez rozpoznawanie kasacji i innych środków odwoławczych; podejmowanie rozstrzygających zagadnienia prawne uchwał oraz rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach
- kasacja – wyłoni się zagadnienie prawne budzące wątpliwości – odroczenie wydania orzeczenia i przekazanie zagadnienia do rozpatrzenia powiększonemu składowi SN (inicjatywa także sądów okręgowych, apelacyjnych rozpoznających środki odwoławcze lub sądów rozpatrujących sprawy, w których apelacja nie przysługuje) – uchwały interpretacyjne, bez waloru powszechnego obowiązywania, jeżeli nie zostały uznane za zasadę prawną, formalnie wiążą tylko w danej sprawie
- SN – właściwy w sprawach rozstrzygnięć nadzorczych samorządów zawodowych: adwokatów, radów prawnych i notariuszy – prawo zaskarżania ich uchwał: Min. Sprawiedliwości
- organy SN: I Prezes, Prezes SN, Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, zgromadzenie sędziów izby SN, Kolegium SN
- I Prezes – kieruje pracami, reprezentuje SN, wykonuje czynności określone ustawą, regulaminem i innymi aktami normatywnymi
- Prezes SN – kieruje pracami Izby
- Zgr. Ogólne – omawianie i przyjmowanie projektów corocznych informacji (dot. całokształtu działalności sądu, istotnych problemów orzecznictwa), przedstawianie KRS kandydatów na sędziów SN;
- zgromadzenia sędziów – omawianie corocznych informacji przedstawianych przez prezesa Izby, wybieranie członków Kolegium SN
- Kolegium – ustalanie podziału czynności (przydzielanie sędziów do Izb), opiniowanie kandydatów na Prezesów SN
- w zakresie administracji sądowej – SN autonomiczny, czynności z nią związane wykonuje I Prezes
- wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem zastrzeżonych dla właściwości innych sądów (ustawowo) – w przypadkach spornych domniemanie właściwości
- sądy rejonowe, okręgowe, apelacyjne
- rozpatrywanie wszelkich spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego, pracy i ubezpieczeń społecznych
- domniemanie właściwości sądów rejonowych, z wyjątkami spraw ustawowo przekazanych do właściwości sądów okręgowych
- sądy apelacyjne – wyłącznie odwoławczy charakter
- dodatkowe kompetencje przypisane mocą innych ustaw
- organy sądów apelacyjnych i okręgowych: prezes, kolegium sądu; w sądach rejonowych – wyłącznie prezes
- powoływanie i odwoływanie prezesa sądu apelacyjnego – Min. Sprawiedliwości (o kandydatach opinie wyraża zgromadzenie ogólne sędziów apelacji); prezesa sądu okręgowego – spośród sędziów sądu okręgowe lub sądu apelacyjnego (opinia zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu, opinia prezesa przełożonego sądu apelacyjnego), prezesa sądu rejonowego – spośród sędziów sądu rejonowego lub okręgowego (opinia kolegium przełożonego sądu okręgowego i prezesa s. okręgowego)
- kadencja prezesa – 6 lat
- zadaniem prezesa – kierowanie pracami sądu, reprezentowanie na zewnątrz, wykonywanie administracji sądowej
- prezes sądu apelacyjnego – nadzór nad działalnością administracyjną s. okręgowych i rejonowych; prezes sądu okręgowego – nad s. rejonowymi
- prezesi sądów – w zakresie administracji sądowej – organa podległe ministrowi
- zgromadzenie ogólne sędziów apelacji – organ samorządu sędziowskiego, sędziowie apelacji; zgromadzenie ogólne sędziów okręgu – delegaci sądów rejonowych: przedstawianie KRS kandydatów na sędziów, wybieranie członków kolegium danego sądu, rozpatrywanie sprawozdań z jego działalności
- kolegium sądu apelacyjnego i okręgowego – wybierane przez zgromadzenia ogólne spośród członków; przewodniczącym – prezes sądu; 2-letnia kadencja; zadania: ustalanie podziału czynności w sądach, przedstawianie zgromadzeniu ogólnemu opinii o kandydatach, powoływanie i odwoływanie przew. wydziałów, rozpatrywanie wniosków z wizytacji i lustracji
- bezpośrednie zakotwiczenie konstytucyjne – NSA
- podstawowa funkcja sądów administracyjnych: kontrola działalności administracji publicznej
- podmiotowo podlega działalność: organów administracji rządowej, samorządów (terytorialnych i zawodowych), inne podmioty z mocy prawa załatwiające spraw z zakresu administracji publicznej
- orzekanie o zgodności z ustawami prawa miejscowego – kontrola abstrakcyjna, w oderwaniu od konkretnego postępowania, cel: stwierdzenie nieważności wadliwego aktu bądź przepisów w nim zawartych – dopełnienie kompetencji TK
- 185 – Prezesa NSA powołuje Prezydent na 6-letnią kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA; Prezydent powołuje również wiceprezesów NSA
- sądy administracyjne: NSA, WSA
- NSA – w Warszawie; organy: Prezes, Zgromadzenie Ogólne, Kolegium
- Izby: Finansowa, Gospodarcza, Ogólnoadministracyjna
- WSA – dla jednego lub więcej województw
- kontrola zgodności z prawem władczych rozstrzygnięć podejmowanych wobec jednostki (strony) przez organy administracji publicznej – badanie legalności podejmowanych przez organy administracji publicznej rozstrzygnięć w indywidualnych sprawach
- rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwości między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i organami administracji rządowej – uzupełnienie funkcji TK na niższych szczeblach
- kontrola legalności rozstrzygnięć nadzorczych organów administracji rządowej wobec organów samorządu terytorialnego – gwarant samodzielności i samorządności gmin
- na stanowisko sędziego – wyłącznie oficer pełniący zawodową służbę stałą
- system sądów: wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe
- nie jest sądem wojskowym Izba Wojskowa SN – jedynie kompetencje nadzorcze nad działalnością orzeczniczą sądów wojskowych
- nadzór nad wykonywaniem administracji – Minister Obrony Narodowej (kompetencje analogiczne do komp. Min. Sprawiedliwości wobec sądów powszechnych)
- podstawa prawna: Konstytucja (rozdział VII, 188-197), ustawa o TK, uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK z 22.10.1997 w sprawie Regulaminu TK
- 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą (wg TKU) – mających kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA
- przedstawianie kandydatur – 50 posłów, Prezydium Sejmu – wybór (uchwała) bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
- zakaz reelekcji sędziów TK
- niezawisłość w sprawowaniu urzędu – immunitet formalny, zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych, prowadzenia działalności niedającej się pogodzić z zasadami niezależności i niezawisłości; niepołączalność stanowiska sędziego z mandatem parlamentarnym; gwarancje materialne – zobowiązanie władz publicznych do zapewnienia należytych, odpow...
kiton18