Osiatyński Wiktor - Obraz relacji rodzinnych w oczach osób uzależnionych od alkoholu.pdf - Do czytania - Klaryssas

Alkoholizm i Narkomania 2004, Tom 17: nr 3-4, 173-185

P r a c e o r y g i n a l n e

OBRAZ RELACJI RODZINNYCH W OCZACH

OSÓB UZALE¯NIONYCH OD ALKOHOLU

I ICH PARTNERÓW MA£¯EÑSKICH

Irena Namys³owska 1 , Bohdan T. Woronowicz 2 ,

Marta Bogulas 2 , Andrzej Beauvale 3

1 Klinika Psychiatrii Dzieci i M³odzie¿y

Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

2 Zespó³ Profilaktyki i Leczenia Uzale¿nieñ

Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

3 Instytut Psychologii Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie

A SSESSMENT OF F AMILY R ELATIONS BY P ERSONS D EPENDENT ON A LCOHOL AND

T HEIR S POUSES

A BSTRACT – The aim of the research was to assess selected aspects of family

relations by the members of the marital dyad, in which one member was depen-

dent on alcohol. The assessment concerned family as a whole ones own func-

tioning within the family and dyadic relations from the wife's as well husband

perspective.

One hundred marital pairs (19 with the wife and 81 with the husband

dependent on alcohol) were assessed by Family Assessment Questionnaire

(modification of FAM by Cierpka) as well 100 marriages of the control

group, in which nobody was suffering from mental illness and alcohol de-

pendence.

The results indicate that in every aspect of the family assessment, per-

sons dependent on alcohol, an especially their partners were significantly

different from the control group. The more negative family assessments

were always made by the marriages, in which one partner was alcohol de-

pendent, than by the control group. Family as the whole was most negative-

ly assessed by the partners of the drinking persons, while they, have consi-

derably poor assessment of their own functioning within the family. The

research group was most different from the control group in the assessment

of the relations in the marital dyad, the partners of alcohol dependent per-

sons made significantly worst assessment of every aspect of the marital

relations than their spouses.

173

Irena Namys³owska, Bohdan T. Woronowicz, Marta Bogulas, Andrzej Beauvale

The results of the research strongly confirmed the importance of the psy-

chotherapeutic work with the whole family system and especially with the ma-

rital dyad in the treatment of alcohol dependence.

Key words: alcohol dependence, family relations.

S TRESZCZENIE – Celem pracy by³a ocena wybranych aspektów relacji rodzin-

nych przez ma³¿onków, z których jedno jest uzale¿nione od alkoholu oraz po-

równanie tej oceny z wynikami grupy kontrolnej.

Ocena ta dotyczy³a funkcjonowania rodziny jako ca³oœci, swojego w³asne-

go funkcjonowania w rodzinie oraz relacji w diadzie ma³¿eñskiej zarówno z

perspektywy mê¿a, jak i ¿ony.

Zbadano Kwestionariuszami Oceny Rodziny (Modyfikacja FAM Cierpki)

100 par ma³¿eñskich: 19, w których osob¹ uzale¿niona od alkoholu by³a ko-

bieta, oraz 81, w których uzale¿niony by³ mê¿czyzna, oraz 100 par ma³¿eñ-

skich, stanowi¹cych grupê kontroln¹, w których nikt nie leczy³ siê psychia-

trycznie i nie nadu¿ywa³ alkoholu.

Wyniki pracy wskazuj¹, ¿e we wszystkich aspektach oceny rodziny osoby uza-

le¿nione od alkoholu, a zw³aszcza ich partnerzy, ró¿ni¹ siê w sposób statystycznie

istotny od grupy kontrolnej. Gorsze oceny pochodzi³y zawsze od ma³¿eñstw, w

których jedno z partnerów by³o uzale¿nione od alkoholu. Rodzinê jako ca³oœæ naj-

gorzej oceniali partnerzy (partnerki) osób uzale¿nionych, zaœ swoje w³asne funk-

cjonowanie w rodzinie istotnie gorzej ocenia³y osoby uzale¿nione od ich partne-

rów. W zakresie oceny relacji w diadzie ma³¿eñskiej grupa badana najbardziej

ró¿ni³a siê od grupy kontrolnej, partnerzy znacznie gorzej oceniali swoje relacje z

ma³¿onkami ni¿ uzale¿nieni ma³¿onkowie. Wyniki te wskazuj¹ na jednoznacznie

negatywn¹ ocenê relacji ma³¿eñskich we wszystkich ich wymiarach, wyraŸnie gor-

sz¹ w grupie partnerów osób uzale¿nionych. Wyniki badañ potwierdzaj¹ koniecz-

noœæ pracy terapeutycznej z ca³ym systemem rodzinnym, a zw³aszcza z diad¹ ma³-

¿eñsk¹ w leczeniu uzale¿nienia od alkoholu

S³owa kluczowe: uzale¿nienie od alkoholu, relacje rodzinne.

WSTÊP

Mimo wielu rozwa¿añ teoretycznych na temat roli rodziny w uzale¿nieniu od al-

koholu, których pochodn¹ jest pojêcie „wspó³uzale¿nienia” cz³onków rodziny, „ro-

dziny alkoholowej” lub „systemu zorganizowanego wokó³ alkoholu” (14, 17) i ich

implikacji terapeutycznych, istnieje stosunkowo niewiele badañ na ten temat. Zw³asz-

cza mniej jest badañ dotycz¹cych wp³ywu uzale¿nienia od alkoholu jednego z part-

nerów na relacje w diadzie ma³¿eñskiej ni¿ na relacje z dzieæmi (2, 9, 15, 16, 18, 19).

Trudnoœci dotycz¹ przede wszystkim dok³adniejszego zidentyfikowania cech cha-

rakteryzuj¹cych te rodziny w porównaniu z tzw. „zdrowymi” rodzinami lub z dys-

funkcj¹ innego typu. Interesuj¹ce wnioski przynios³y miêdzy innymi badania Jacoba

i wsp. (6, 7, 10) wskazuj¹ce na to, ¿e rodziny, w których ktoœ z cz³onków by³ uzale¿-

niony od alkoholu, charakteryzowa³a interakcja emocjonalna, przejawiaj¹ca siê

mniejsz¹ liczb¹ pozytywnych i wiêksz¹ negatywnych interakcji ni¿ w rodzinach osób

174

Obraz relacji rodzinnych w oczach osób uzale¿nionych od alkoholu i ich partnerów ma³¿eñskich

zdrowych. Interakcje te dotyczy³y zarówno diady ma³¿eñskiej (7), jak i relacji po-

miêdzy obojgiem rodziców i dzieæmi (9).

Ta sama grupa autorów, badaj¹c 100 rodzin z problemem alkoholowym, stwier-

dzi³a tak¿e, ¿e charakter interakcji rodzinnej zale¿a³ zarówno od rodzaju zachowañ

w przebiegu uzale¿nienia (agresywne i antyspo³eczne zachowania osoby pij¹cej vs.

brak takich zachowañ), jak i d³ugoœci okresu picia i abstynencji. W rodzinach, w

których, uzale¿niony od alkoholu partner ma³¿eñski by³ agresywny, by³o wiêcej ne-

gatywnych interakcji w trakcie picia ni¿ w okresach abstynencji, podczas gdy w

pozosta³ych rodzinach alkoholowych tej zale¿noœci nie obserwowano (8, 11).

Jak stwierdzili sami autorzy, wnioski te pozostaj¹ w pewnej sprzecznoœci z hipo-

tez¹ Steinglassa i wsp. (17) „adaptacyjnych konsekwencji picia, które mia³o umo¿li-

wiaæ tak¹ interakcjê w rodzinie, która zezwala³a na dalsze jej funkcjonowanie”. Z

pewnoœci¹ stwierdziæ mo¿na, ¿e istnieje potrzeba dalszych badañ du¿ych populacji

rodzin, w których wystêpuj¹ osoby uzale¿nione od alkoholu.

CEL BADAÑ

Celem badania by³a ocena wybranych aspektów relacji rodzinnych przez ma³¿on-

ków, z których jedno jest uzale¿nione od alkoholu oraz porównania tej oceny z gru-

p¹ kontroln¹. Ocena ta dotyczy³a funkcjonowania rodziny jako ca³oœci, swojego

w³asnego funkcjonowania w rodzinie oraz relacji w diadzie ma³¿eñskiej zarówno z

perspektywy mê¿a, jak i ¿ony.

Te trzy oceny sk³ada³y siê na tzw. „autoportet rodzinny”.

Postawiono nastêpuj¹ce szczegó³owe pytania badawcze:

• Czy istniej¹ ró¿nice w ocenie funkcjonowania rodziny jako ca³oœci miêdzy osob¹

uzale¿nion¹ od alkoholu i jego (lub jej) partnerem oraz miêdzy nimi a ma³¿eñstwami bez

takiego problemu, neguj¹cymi problemy psychiatryczne i nielecz¹cymi siê z tego powo-

du, stanowi¹cymi grupê kontroln¹, i jakich wymiarów rodzinnych ró¿nice te dotycz¹?

• Czy istniej¹ ró¿nice i w jakich wymiarach w ocenie w³asnego funkcjonowania

w rodzinie pomiêdzy uzale¿nionym i niepij¹cym ma³¿onkiem oraz miêdzy nimi a

grup¹ kontroln¹?

• Czy istniej¹ ró¿nice w ocenie funkcjonowania diady ma³¿eñskiej dokonanej przez

osobê nadu¿ywaj¹c¹ alkoholu i jej (lub jego) partnera ma³¿eñskiego oraz miêdzy nimi a

grup¹ kontroln¹? Jakich wymiarów funkcjonowania rodziny ró¿nice te dotycz¹?

OSOBY BADANE I METODA

Grupa badana

Osoby badane to 100 par ma³¿eñskich – dziewiêtnaœcie, w których uzale¿niona od

alkoholu by³a kobieta i osiemdziesi¹t jeden, w których uzale¿nionym by³ mê¿czy-

zna. Za kryterium uzale¿nienia przyjêto diagnozê kliniczn¹ postawion¹ przez leka-

rzy lub psychologów zajmuj¹cych siê pacjentami. Osoby te rekrutowano w porad-

175

Irena Namys³owska, Bohdan T. Woronowicz, Marta Bogulas, Andrzej Beauvale

niach przeciwalkoholowych i w oddziale szpitalnym. ¯adna z par ma³¿eñskich nie

uczestniczy³a w terapii rodzinnej lub ma³¿eñskiej.

Grupa kontrolna

Sto ma³¿eñstw do grup kontrolnych dobrano z blisko 300 rodzin, w których nikt

nie leczy³ siê psychiatrycznie, negowa³ nadu¿ywanie alkoholu ankietowanych w la-

tach 1996-98 w ramach grantu KBN 4PO5B 093 13. Ma³¿eñstwa dobrano parami

pod wzglêdem fazy rozwoju rodziny, wykszta³cenia i wieku, w miarê mo¿liwoœci

dla ka¿dej z badanych podgrup, to jest 19 ma³¿eñstw z uzale¿nion¹ od alkoholu

kobiet¹ i 81 z uzale¿nionym mê¿czyzn¹. Liczebnoœci obu grup prezentuje tabela 1.

Wiek kobiet uzale¿nionych od alkoholu wynosi³ œrednio 43 lata, mê¿czyzn – 43,1

lat, ich partnerów zaœ 45,2, a partnerek 39,9.

Wykszta³cenie badanych osób prezentuje tabela 2.

TABELA 1

Liczebnoœæ badanych grup.

Podgrupa

Liczebność

% skumulowany

pacjentki

4,8

kontrolna do pacjentek

4,8

9,5

pacjenci

20,3

30,0

kontrolna do pacjentów

20,3

50,0

partnerki pacjentów

20,3

70,3

kontrolna do partnerek

20,3

90,5

partnerzy pacjentek

4,8

95,3

kontrolna do partnerów

4,8

100,0

Ogółem

400

100,0

TABELA 2

Wykszta³cenie badanych osób.

Podgrupa

Wykształcenie

Ogółem

poniżej średniego

średnie

wyższe

Pacjentki

Kontrolna do pacjentek

Pacjenci

Kontrolna do pacjentów

Ogółem

199

Szczegó³owa charakterystyka grupy badanych osób

uzale¿nionych od alkoholu

Oko³o 1/3 (35% mê¿czyzn i 33 % kobiet) mia³o za sob¹ wiêcej ni¿ jedn¹ hospita-

lizacjê zwi¹zan¹ z uzale¿nieniem od alkoholu.

Wœród wielu wskaŸników opisuj¹cych grupê badan¹ wymieniono czas trwania

uzale¿nienia oraz liczbê hospitalizacji, gdy¿ z danych z piœmiennictwa wynika wp³yw

176

Obraz relacji rodzinnych w oczach osób uzale¿nionych od alkoholu i ich partnerów ma³¿eñskich

TABELA 3

Czas trwania uzale¿nienia (w miesi¹cach).

Częstość

Procent

% ważnych

% skumulowany

Do 154 miesięcy

49,4

89,5

50,0

89,5

50,0

89,5

Powyżej 154 miesięcy

49,4

10,5

50,0

10,5

100,0 100,0

Ogółem

98,8

100,0 100,0 100,0

Braki danych

systemowe braki danych

1,2

Ogółem

100,0

d³ugoœci trwania choroby oraz liczby hospitalizacji na zmiany zachodz¹ce w inter–

akcjach rodzinnych (2, 8, 10, 14, 16).

W przypadku 49,9% uzale¿nionych mê¿czyzn ojciec nadu¿ywa³ alkoholu, a w

6,2% matka. Dla kobiet dane te wynosz¹ odpowiednio 47,4% i 10,5%.

METODA BADAÑ

Podstawowym narzêdziem badawczym by³y Kwestionariusze Oceny Rodziny

(KOR), które s¹ adaptacj¹ powszechnie znanego narzêdzia, jakim jest Kwestiona-

riusz FAM (Family Assessment Measurement) Skinnera. KOR zosta³y dok³adnie

opisane w polskim piœmiennictwie psychiatrycznym (1,13), zarówno w aspekcie pro-

cedur normalizacyjnych dla warunków polskich, jak i w³aœciwoœci psychometrycz-

nych. Przypomnimy jedynie, ¿e na Kwestionariusze Oceny Rodziny sk³adaj¹ siê

trzy kwestionariusze: pierwszy opisuje ocenê rodziny jako ca³oœci, dokonan¹ osob-

no przez ka¿dego cz³onka rodziny, drugi – ocenê w³asnego funkcjonowania w rodzi-

nie, a trzeci – funkcjonowania w diadzie, np. w diadzie m¹¿-¿ona, matka-córka,

brat-siostra i odwrotnie.

Wszystkie trzy kwestionariusze badaj¹ nastêpuj¹ce wymiary funkcjonowania rodzi-

ny: „wype³nianie zadañ”, „pe³nienie ról”, „komunikacjê”, „emocjonalnoœæ”, „zaanga¿o-

wanie uczuciowe”, „kontrolê”, „wartoœci i normy”, a pierwszy z nich zawiera dodatko-

wo dwie skale kontrolne: „oczekiwañ spo³ecznych” i „obrony”. Dodano do nich uzyska-

ne w trakcie analiz czynnikowych skalê „twierdzeñ pozytywnych” i „negatywnych” (do

Kwestionariusza Oceny Rodziny i Kwestionariusza Oceny Relacji Diadycznych) oraz

skale: „¿yczliwoœci”, „troski” i „pretensji” do Kwestionariusza Samooceny.

Kluczowym dla tego modelu opisu rodziny jest wymiar dotycz¹cy wype³niania

zadañ przez rodzinê. Prawid³owe wype³nianie zadañ pozwala rodzinie osi¹gn¹æ cele

biologiczne, psychologiczne i spo³eczne. Cele te dziel¹ siê na podstawowe, dotycz¹-

ce codziennego funkcjonowania (jedzenie, schronienie, zdrowie), rozwojowe, gwa-

rantuj¹ce rozwój cz³onków rodziny zgodnie z fazami cyklu ¿ycia rodziny oraz tzw.

cele kryzysowe, umo¿liwiaj¹ce rodzinie pokonywanie kryzysów.

Podzia³ ról jest konieczny dla prawid³owego wykonywania zadañ. Autorzy mo-

delu dziel¹ role na tradycyjne, takie jak rola ojca, matki, dziecka itp., oraz idiosyn-

177

Osiatyński Wiktor - Obraz relacji rodzinnych w oczach osób uzależnionych od alkoholu.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: