Cukrzyca – istota choroby

Cukrzyca - jest przewlekłą chorobą, której przyczyną jest zaburzenie wydzielania insuliny. Niedobór insuliny prowadzi do zaburzeń w zakresie wykorzystania glukozy przez komórki organizmu, co powoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi (hiperglikemię) oraz wydalanie glukozy wraz z moczem. Cukrzyca charakteryzuje się także zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek.

Z cukrzycą insulinoniezależną (typu 2) mamy do czynienia, gdy trzustka wytwarza jeszcze insulinę, ale w ilościach niewystarczających dla organizmu. Przyczyną jest najczęściej zmniejszenie produkcji insuliny przez komórki β trzustki i jednocześnie zwiększająca się insulino oporność tkanek.

Objawy cukrzycy

Typowe objawy cukrzycy to:

·         Zwiększone pragnienie, którego przyczyny nie potrafimy sobie wytłumaczyć,

·         Zwiększona częstość i ilość oddawanego moczu,

·         Zwiększony apetyt i spożywanie dużych porcji jedzenia bez przybierania na wadze,

·         Ogólne osłabienie,

Może wystąpić również:

·         Nadmierna suchość skóry, świąd skóry, zmiany na skórze,

·         Pogorszone widzenie,

·         Gorsze gojenie się ran,

Powikłania cukrzycy

·         Śpiączka cukrzycowa (kwasica ketonowa)

Jest ostrym powikłaniem cukrzycy, które może wystąpić na każdym etapie trwania choroby. Powodem jest bardzo duże stężenie glukozy we krwi, wynikające z braku insuliny. Objawy mogą się pojawiać stopniowo lub bardzo gwałtownie (w zależności od tempa narastania poziomu cukru). Początkowo odczuwa się zwiększone pragnienie oraz oddaje duże ilości moczu. Pomimo picia znacznych ilości płynów, odwodnienie organizmu się powiększa. Powoduje to zmęczenie, senność i bóle głowy. Skóra staje się sucha i szorstka.
Następnie dołączają się mdłości, bóle brzucha i wymioty. Mogą występować bóle w klatce piersiowej. Rozwija się duszność, którą chory rekompensuje bardzo charakterystycznym dla tego stanu, głębokim i szybkim oddychaniem (przypomina oddech gonionego psa). Z ust można wyczuć nieprzyjemny zapach acetonu. Jeżeli hiperglikemia ciągle się zwiększa, prowadzi to do dalszego pogorszenia, zaburzeń świadomości i śpiączki.

·         Hipoglikemia

To również ostry stan, mogący zagrażać życiu. Zwykle powodem jest przyjęcie zbyt dużej dawki leku przeciwcukrzycowego lub insuliny. Może do tego dojść również przy niezmniejszeniu ich ilości w sytuacjach, powodujących zwiększenie wrażliwości na insulinę lub ograniczoną produkcję glukozy. Należą do nich: wysiłek fizyczny, spożycie mniejszej ilości pokarmów, schudnięcie

·         Neuropatia cukrzycowa

Jest najczęstszym przewlekłym powikłaniem cukrzycy. Hiperglikemia powoduje uszkodzenie i zanik neuronów. Objawy są bardzo różnorodne i zależą od położenia uszkodzonych komórek nerwowych. Mogą się pojawić zaburzenia czucia, mrowienie dłoni i stóp, osłabienie mięśni. Najdotkliwszy z tego wszystkiego jest ból, któremu towarzyszą kurcze mięśni. Jeżeli neuropatia obejmie serce, problem stanowią spadki ciśnienia w pozycji stojącej, omdlenia i zaburzenia rytmu. Przy zajęciu przewodu pokarmowego występują zaparcia. Poza tym mogą wystąpić zaburzenia smaku, wydzielania potu.

·         Retinopatia cukrzycowa

Cukrzyca jest przyczyną wielu chorób narządu wzroku. Może uszkodzić nerwy, kierujące ruchami gałki ocznej, co prowadzi m.in. do zeza, podwójnego widzenia i bólu tej okolicy. Przy niszczeniu soczewki pogarsza się ostrość wzroku, wymagająca korekcji okularami.

·         Stopa cukrzycowa

Do powstania tzw. stopy cukrzycowej przyczyniają się zarówno neuropatia, jak i zmiany naczyniowe. Uszkodzenie nerwów prowadzi do zaniku mięśni w obrębie stopy, upośledzenia czucia bólu, dotyku, co naraża na liczne urazy, których chory nie zauważa. Miażdżyca natomiast prowadzi do niedokrwienia. Skutkuje to obumieraniem tkanek oraz miejscową osteoporozą. Może dojść do zapalenia kości, złamań i zwichnięć stawów, powodujących znaczne zniekształcenia.

·        Zmiany w dużych naczyniach krwionośnych

Choroba znacznie przyspiesza rozwój miażdżycy. To z kolei przyczynia się do powstania choroby niedokrwiennej serca. Wówczas ryzyko wystąpienia zawału serca jest bardzo duże. Poza tym u cukrzyków udary mózgu pojawiają się 2–3-krotnie częściej niż w zdrowej populacji. Kolejną chorobą, która często współistnieje z cukrzycą i znacznie pogarsza jej przebieg, jest nadciśnienie tętnicze. Współistnienie obu tych zaburzeń powoduje szybszy rozwój powikłań hiperglikemii.

Nauka zapobiegania i postępowania w powikłaniach cukrzycy

Powikłania:

1.      wczesne:

-          hipoglikemia,

a)śpiączka cukrzycowa,

-          kwasica ketonowa,

-          śpiączka hiperosmolarna nieketonowa,

-          śpiączka mleczanowa,

2.      późne:

a)   zmiany w małych naczyniach:

-          retinopatia,

-          nefropatia,

-          neuropatia,

b) zmiany w dużych naczyniach,

-          choroby układu krążenia,

-          choroby naczyń mózgowych,

-          choroby naczyń obwodowych

Hipoglikemia; O stanie hipoglikemii mówimy wtedy, gdy stężenie glukozy we krwi spadnie poniżej 60 mg% (3,4 mmol/l). Należy jednak pamiętać, że wartości stężenia glukozy powodujące objawy hipoglikemii określa się w sposób indywidualny.

Objawy:

§         pocenie się

§         uczucie głodu

§         uczucie słabości

§         kołatanie serca

§         niepokój

§         zaburzenia widzenia

§         drżenie rąk

§         bóle głowy

Postępowanie przy objawach hipoglikemii:
 

U chorego przytomnego:

•          doustne podanie cukru prostego (np. cukier) lub napoju słodzonego (np. słodka woda, słodki sok)

•          aby uniknąć wystąpienia ponownego incydentu hipoglikemii, należy spożyć węglowodany złożone, a pomiar glikemii powtórzyć po 60 minutach

•          rozważyć podanie glukagonu domięśniowo

•          nauczyć podawania glukagonu osoby z otoczenia chorego (należy sprawdzić termin ważności preparatu).

U chorego nieprzytomnego:

•          w przypadku śpiączki należy choremu podać dożylnie 20-procentowy roztwór glukozy lub domięśniowo glukagon, aż do momentu odzyskania przez niego świadomości, a następnie doustnie węglowodany, do chwili całkowitego ustąpienia ryzyka nawrotu incydentu hipoglikemii

•          nie należy podawać glukagonu chorym leczonym preparatami doustnymi oraz po spożyciu alkoholu.

Śpiączka cukrzycowa ( ketonowa) – jest następstwem nie wyrównania cukrzycy i wystąpienia kwasicy metabolicznej, spowodowanej nagromadzeniem się ketokwasów.

Do śpiączki ketonowej może dojść na skutek błędów w leczeniu:

·         jeśli chory pominie zastrzyk insuliny

·         jeżeli stosowane przez kilka dni dawki insuliny są zbyt małe (np. błąd w pobieraniu insuliny do zastrzyku)

·         jeśli wzrośnie zapotrzebowanie na insulinę np. podczas zakażenia, gorączki

·         oraz także w naturalnym przebiegu choroby jeśli cukrzyca nie jest wykryta i nie podlega w ogóle leczeniu

Objawy:

hiperglikemia, wielomocz, wzmożone pragnienie, dochodzi do odwodnienia, skóra i błony śluzowe wysychają, przyspieszony głęboki oddech ( Kussmaula ), z wyczuwalnym zapachem acetonu, źrenice są wąskie, napięcie mięśniowe zmniejszone, ciśnienie tętnicze niskie.

We krwi stwierdza się znaczne stężenie cukru, zmniejszenie zasobu zasad, zmniejszenie stężenia potasu, w moczu duże stężenie glukozy oraz aceton i kwas acetooctowy.

•         Leczenie polega na podawaniu wielokrotnie w ciągu doby odpowiednio dużych dawek insuliny   ( ciągły wlew kroplowy z insuliny). Uzupełnienie wody, wyrównanie kwasicy i stężenia elektrolitów.

Ze względu na ryzyko wystąpienia śpiączki ketonowej w czasie leczenia cukrzycy, ważne jest dokładne poinstruowanie pacjentów jak dobrze obliczyć wymaganą dawkę insuliny i jak unikać błędów przy jej stosowaniu. Należy tez wyczulić ich na objawy zwiastujące, takie jak wielomocz i wzmożone pragnienie i nakazać wówczas natychmiastowe oznaczenie poziomu cukru we krwi i obecności ciał ketonowych w moczu. Ważne jest by podczas zakażeń i infekcji zachować normalny tryb przyjmowania insuliny i spożywania posiłków, pomimo osłabienia apetytu czy nudności, oraz by zwiększyć wtedy częstość wykonywania oznaczeń poziomu cukru we krwi. W razie pojawienie się bólów brzucha, nudności czy wymiotów towarzyszących wysokiemu poziomowi glukozy we krwi i/lub obecności ciał ketonowych w moczu, konieczny jest natychmiastowy kontakt z lekarzem.

•         kwasica ketonowa; jest to stan organizmu, w którym, w celu produkcji energii, dochodzi do spalania tłuszczów zamiast glukozy. Sytuacja taka ma miejsce przy znacznym niedoborze lub braku insuliny. Prowadzi to do produkcji ketonów (ciała ketonowe) wywołujących kwasicę metaboliczną (nie oddechową). Nie leczona kwasica ketonowa może doprowadzić do śpiączki jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia.

Objawy:

•          utrata łaknienia, nudności, wymioty, bóle brzucha

•          zapach acetonu z ust (zapach owoców/jabłek)

•          oddech Kussmaula

•          Odwodnienie (suchość błon śluzowych i języka, utrata napięcia skóry) – poliuria i polidypsja

•          osłabienie, senność, utrata przytomności

•          zaburzenia świadomości

•          zaczerwienienie policzków - "rumieniec" kwasiczy

•          wysypka na ciele - "rush" kwasiczy

•          ból w klatce piersiowej

Kwasica mleczanowa

Jest dość rzadka i najczęściej dotyczy ludzi w podeszłym wieku. Mogą ją wywołać: infekcje, nagłe zaburzenia w funkcjonowaniu układu krążenia, układu pokarmowego, niewydolność oddechowa, niewydolność wątroby lub leki (np. pochodne biguanidów). Rokowanie jest na ogół bardzo poważne i często nie udaje się uratować pacjenta.

U chorych na cukrzycę obserwuje się również wzrost podatności na choroby. Wykazano u nich występowanie większego ryzyka zgonów na zapalenie płuc i grypę.

Śpiączka hiperglikemiczna (hiperosmolarna, osmotyczna)

Jest stanem utraty przytomności w wyniku znacznej hiperglikemii bez towarzyszącej jej kwasicy ketonowej. Najczęściej występuje u ludzi starszych chorujących na cukrzycę a jej przyczyną mogą być infekcje, zawał serca, udar mózgu. Początkowo objawia się osłabieniem, nasileniem pragnienia i zwiększeniem ilości oddawanego moczu. Następnie często dołącza się niewydolność układu krążenia, nerek i zaburzenia w obrębie centralnego układu nerwowego w postaci śpiączki. jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia a rokowanie jest poważniejsze niż w śpiączce ketonowej.

Powikłania późne (przewlekłe):

Choroba wieńcowa - cukrzyca znacząco zwiększa ryzyko zawału serca, zwłaszcza u ludzi:

•         z wysokim ciśnieniem tętniczym

•         z dużym poziomem cholesterolu

•         z nadwagą

•         palących

Choroba niedokrwienna ośrodkowego układu nerwowego - cukrzyca zwiększa ryzyko uszkodzeń mózgu.

Neuropatia cukrzycowa - cukrzyca zwiększa ryzyko uszkodzenia układu nerwowego. Badania wskazują, że około 50% cukrzyków cierpi na nią w różnym stopniu. Największym ryzykiem wystąpienia tego powikłania jest często utrzymujący się wysoki poziom glukozy we krwi.

Neuropatie dzielimy na:

•                      polineuropatię - następuje uszkodzenie nerwów w kończynach. Objawia się zaburzeniami lub utratą czucia w kończynach.

•                      neuropatię autonomiczną - uszkodzeniu ulega autonomiczny układ nerwowy zawiadujący nieświadomymi procesami zachodzącymi w organizmie. Objawy są bardzo różne w zależności od lokalizacji uszkodzeń.

Do najczęstszych należą:

•                      zaburzenia pracy serca

•                      nieprawidłowości ciśnienia tętniczego

•                      zaburzenia pracy przewodu pokarmowego

•                      zaburzenia w oddawaniu moczu

•                      Neuropatia może być także przyczyną impotencji u mężczyzn chorych na cukrzycę

Retinopatia cukrzycowa - cukrzyca zwiększa ryzyko wystąpienia chorób oczu: uszkodzeń siatkówki oraz zaćmy, czyli zmian w soczewce prowadzących do jej zmętnienia. W skrajnej postaci powikłania mogą prowadzić do utraty wzroku. Badania wykazały, że po 15 latach trwania cukrzycy retinopatia występuje u 10% chorych.

Nefropatia cukrzycowa - cukrzyca zwiększa ryzyko uszkodzenia funkcji nerek. 
Leczenie polega na dializowaniu lub przeszczepie nerki.
 

Zespół stopy cukrzycowej - cukrzyca zwiększa ryzyko powstania zmian chorobowych w naczyniach krwionośnych Skóra, tkanki miękkie, mięśnie, nerwy i kości stopy ulegają przewlekłemu niedotlenieniu. Spowodowane jest to z jednej strony uszkodzeniem naczyń tętniczych o różnym przekroju, ich stopniowym zarastaniem, zmniejszaniem elastyczności i nasiloną miażdżycą, z drugiej zaś znacznie zwiększoną lepkością krwi i skłonnością płytek krwi do agregacji (zlepiania), a tym samym do tworzenia zakrzepów i zatorów. Dolegliwości, które informują o postępującym procesie, to ból nasilający się zwykle w nocy, towarzyszący często bolesnym kurczom mięśni, uczucie mrowienia i kłucia w nodze. Może to prowadzić do owrzodzeń i zakażeń a w konsekwencji do amputacji palca, stopy lub całej nogi. Cukrzyca jest najczęstszym, obok wypadków, powodem amputacji kończyn dolnych.

Samokontrola:

•         to zespół decyzji i czynności wykonywanych przez chorego, których celem jest ocena poziomu cukru we krwi i powikłań cukrzycy. Dzięki samokontroli możliwa jest  modyfikacja terapii. Prowadzenie samokontroli polega na...