S
SALDO KONTA
Różnica między obrotami dowolnego konta ustalana w dowolnym momencie. Saldo debetowe występuje wówczas, kiedy obrót debetowy jest większy od obrotu kredytowego, natomiast saldo kredytowe oznacza, że obrót kredytowy jest większy od obrotu debetowego.
Każde konto może wykazywać saldo początkowe (Sp) lub saldo końcowe (Sk), co wynika z przyjętych zasad prowadzenia kont dla wyodrębnionych, następujących po sobie okresów sprawozdawczych (np. miesiąc, rok).
Maria Gmytrasiewicz
Zob. ® Konto.
SAMORZĄD TERYTORIALNY
Wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa, związek lokalnego społeczeństwa, powoływany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej i wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych nań zadań. Korzysta on ze względnej niezależności od innych części aparatu państwowego (organów rządowych), a w konsekwencji z możliwości kształtowania własnej wewnętrznej organizacji, wyboru organów przedstawicielskich oraz uprawnień do stanowienia prawa lokalnego. Z faktu wykonywania administracji państwowej wynika możliwość stosowania przez samorząd władztwa administracyjnego oraz podległość nadzorowi państwa.
Samodzielność s.t. wyraża się w: 1) powierzeniu mu wyłączności w realizowaniu określonych zadań (tzw. zadania własne); 2) nadaniu s.t. odrębnej struktury organizacyjnej; 3) nadaniu jednostkom s.t. (gminom, powiatom, województwom) osobowości prawnej i przyznaniu im prawa własności lokalnych składników majątku publicznego; 4) zapewnieniu samodzielności finansowej; 5) ograniczeniu ingerencji władzy państwowej tylko do nadzoru nad s.t.; 6) zapewnieniu sądowej ochrony praw i interesów jednostek s.t.
S.t. istniał w różnym zakresie i postaciach już w okresie zaborów i stał się podstawą ustroju władz lokalnych w okresie międzywojennym. Po drugiej wojnie światowej został zastąpiony systemem rad narodowych, co jednak nie pozwalało realizować idei samorządności lokalnej. Przywrócenie s.t., ale tylko na szczeblu gminnym, nastąpiło nowelą konstytucyjną z 8 marca 1990 r., natomiast ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym określiła ustrój samorządu gminnego. Konstytucja RP z 1997 r. określiła gminę jako podstawową jednostkę samorządu, natomiast ustawom zwykłym pozostawiła możliwość ustanowienia innych jednostek s.t. bądź regionalnego (art. 164). Z możliwości tej skorzystano w 1998 r., wprowadzając s.t. na szczeblu powiatów i województw.
Konstrukcja prawna każdej jednostki s.t. obejmuje unormowanie następujących elementów: 1) istoty; 2) zadań; 3) bazy materialnej; 4) organów; 5) gospodarki finansowej; 6) współpracy między jednostkami samorządu; 7) nadzoru nad jednostką s.t.; 8) tworzenia prawa miejscowego.
Rozwiązania prawne dotyczące poszczególnych jednostek s.t. różnią się między sobą głównie ze względu na obszar i zadania. Natomiast w pozostałych kwestiach przepisy prawne wyrażają jedynie konsekwencje tych różnic, akcentując w ten sam sposób różnice regulacji. Tak więc jednolite rozwiązania prawne odnoszą się do: 1) podziału zadań jednostek samorządu terytorialnego na zadania własne (przypisane gminom, powiatom i województwom) i zadania zlecone przez administrację rządową do realizacji przez jednostki s.t., z zapewnieniem środków finansowych na ich realizację - podział zadań wynika z ustaw dotyczących samorządu gminnego, powiatowego i województwa, lecz także z przepisów tzw. ustawy kompetencyjnej z 16 maja 1990 r.; 2) samodzielności ekonomicznej jednostek s.t. - wyrażają się w przyznaniu s.t. prawa własności do wyodrębnionych składników majątkowych mienia państwowego; 3) wyróżniania na każdym szczeblu s.t. organów stanowiących (rad), pochodzących z wyborów i pełniących rolę organów przedstawicielskich oraz organów wykonawczych: wójt (burmistrz lub prezydent miasta) lub w postaci zarządu, któremu przewodniczy odpowiednio: starosta powiatu lub marszałek województwa, pełniących rolę organów administracji samorządowej; 4) odrębności gospodarki finansowej jednostek s.t. od gospodarki finansowej organów państwowych, pozostającej jednak w silnej zależności od pomocy finansowej państwa; 5) możliwości tworzenia związków międzykomunalnych dla wspólnej realizacji zadań; 6) powierzenia nadzoru nad jednostkami s.t. tym samym organom - Prezesowi Rady Ministrów, wojewodom i w zakresie spraw finansowych regionalnym izbom obrachunkowym - i sprawowaniu go z punktu widzenia kryterium legalności, a w zakresie spraw budżetowych także z punktu widzenia celowości, gospodarności i rzetelności; 7) przyznania jednostkom s.t. prawa stanowienia przepisów powszechnie obowiązujących na obszarze działania tych jednostek w sprawach wymienionych w ustawach dotyczących tych jednostek.
W sposób prawnie jednolity uregulowana jest gospodarka finansowa jednostek s.t., mimo iż przepisy prawne dotyczące tej kwestii są zawarte w wielu ustawach. Podstawowe znaczenie ma w tym względzie ustawa o finansach publicznych oraz ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Podstawę gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego stanowi uchwała budżetowa organu stanowiącego tej jednostki. Obejmuje ona dochody i wydatki budżetowe jednostki s.t. oraz tworzone na tym szczeblu fundusze celowe. Dochody budżetowe jednostek s.t. pochodzą z: 1) dochodów własnych (podatków i opłat lokalnych, wpłat jednostek organizacyjnych, odsetek bankowych, przychodów z majątku, udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa); 2) subwencji ogólnej; 3) dotacji celowej; 4) innych dochodów.
Natomiast wydatki budżetów jednostek s.t. są przeznaczane na realizację zadań określonych w ustawach, a w szczególności na: 1) zadania własne; 2) zadania zlecone; 3) zadania przejęte do realizacji na podstawie umowy lub porozumienia; 4) zadania realizowane wspólnie; 5) pomoc rzeczową i finansową dla innych jednostek s.t.
Deficyt budżetu jednostki s.t. może być pokryty przychodami pochodzącymi z: 1) sprzedaży papierów wartościowych emitowanych przez jednostkę s.t.; 2) kredytów bankowych; 3) pożyczek; 4) prywatyzacji majątku jednostki s.t.; 5) nadwyżki budżetu jednostki s.t. z lat ubiegłych.
W budżecie jednostki s.t. mogą być tworzone rezerwy celowe i rezerwa ogólna. Jednostki s.t. mogą udzielać dotacji przedmiotowych dla zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, a także dotacji podmiotowych, lecz tylko dla imiennie określonych podmiotów publicznych i tylko na cele publiczne związane z realizacją zadań określonego stopnia samorządu.
Budżet jednostki s.t. uchwala organ stanowiący jednostki (rada), natomiast jego wykonanie należy do organów wykonawczych tej jednostki. Kasowe wykonanie budżetu należy do banku wybranego dowolnie przez jednostkę s.t. Natomiast kontrolę nad gospodarką budżetową jednostek s.t. sprawują regionalne izby obrachunkowe. Dotyczy ona także stosowania przepisów ustawy o zamówieniach publicznych.
Samorząd gminny. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zadania własne gminy obejmują sprawy: 1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej; 2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego; 3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz; 4) lokalnego transportu zbiorowego; 5) ochrony zdrowia; 6) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych; 7) gminnego budownictwa mieszkaniowego; 8) edukacji publicznej; 9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych; 11) targowisk i hal targowych; 12) zieleni gminnej i zadrzewień; 13) cmentarzy gminnych; 14) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego; 15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych; 16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej; 17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej; 18) promocji gminy; 19) współpracy z organizacjami pozarządowymi; 20) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
Ustawy określają, które zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy, mogą nakładać na gminy obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji, przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.
W celu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami. Wykonywanie zadań publicznych przekraczających możliwości gminy następuje w drodze współdziałania międzykomunalnego przez tworzenie związków komunalnych. Ponadto gminy mogą zawierać porozumienia komunalne w sprawie powierzania jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych.
Gmina oraz inna komunalna osoba prawna może prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza zadania o charakterze użyteczności publicznej wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie o gospodarce komunalnej. Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki handlowe i przystępować do nich, jeżeli łącznie zostaną spełnione następujące warunki: 1) istnieją niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym; 2) występujące w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej, a zastosowanie innych działań i wynikających z obowiązujących przepisów środków prawnych nie doprowadziło do aktywizacji gospodarczej, a w szczególności do znacznego ożywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia; 3) jeżeli zbycie składnika mienia komunalnego mogącego stanowić wkład niepieniężny gminy do spółki albo też rozporządzenie nim w inny sposób spowoduje dla gminy poważną stratę majątkową.
Ograniczenia dotyczące tworzenia spółek handlowych i przystępowania przez gminę do nich nie mają zastosowania do posiadania przez gminę akcji lub udziałów spółek zajmujących się czynnościami bankowymi, ubezpieczeniowymi oraz działalnością doradczą, promocyjną, edukacyjną i wydawniczą na rzecz samorządu terytorialnego, a także innych spółek ważnych dla rozwoju gminy.
Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (przez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy. Referendum przeprowadza się z inicjatywy rady gminy lub na wniosek co najmniej 1/10 mieszkańców uprawnionych do głosowania. Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania.
Organem stanowiącym (uchwałodawczym) i kontrolnym gminy jest rada gminy. Jest ona wybierana na okres 4 lat, licząc od dnia wyboru. W zależności od liczby mieszkańców gminy skład rady gminy liczy: 15 radnych w gminach do 20 000; 21 w gminach do 50 000 mieszkańców; 23 w gminach do 100 000 mieszkańców; 25 w gminach do 200 000 mieszkańców oraz po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100 000 mieszkańców, nie więcej jednak niż 45. Właściwość rzeczowa rady gminy jest ściśle określona w ustawie o samorządzie gminnym oraz w ustawach odrębnych. Zasadą jest, że do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Rada gminy kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy; w tym celu powołuje komisję rewizyjną.
Organem wykonawczym gminy jest wójt. Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy. Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. W miastach powyżej 100 000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta.
Wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa, do jego zadań należy w szczególności: 1) przygotowywanie projektów uchwał rady gminy; 2) określanie sposobu wykonywania uchwał, 3) gospodarowanie mieniem komunalnym; 4) wykonywanie budżetu, 5) zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. W realizacji zadań własnych gminy wójt podlega wyłącznie radzie gminy. Wójt wydaje decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej. Od jego decyzji służy odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Samorząd powiatowy. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie: 1) edukacji publicznej; 2) promocji i ochrony zdrowia; 3) pomocy społecznej; 4) polityki prorodzinnej; 5) wspierania osób niepełnosprawnych; 6) transportu zbiorowego i dróg publicznych; 7) kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 8) kultury fizycznej i turystyki; 9) geodezji, kartografii i katastru; 10) gospodarki nieruchomościami; 11) administracji architektoniczno-budowlanej; 12) gospodarki wodnej; 13) ochrony środowiska i przyrody; 14) rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego; 15) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli; 16) ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciw-pożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska; 17) przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy; 18) ochrony praw konsumenta; 19) utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych; 20) obronności; 21) promocji powiatu; 22) współpracy z organizacjami pozarządowymi; 23) wykonywania zadań powiatowych służb, inspekcji i straży.
Powiat może zawierać porozumienia z organami administracji rządowej w sprawie wykonywania zadań publicznych z zakresu administracji rządowej. Ponadto powiat może zawierać porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu.
W celu wykonywania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami. Powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej.
Mieszkańcy powiatu podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym - poprzez wybory i referendum powiatowe - lub za pośrednictwem organów powiatu (rada powiatu i zarząd powiatu). W skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie w liczbie od 3 do 5 osób (radnych i osób spoza rady powiatu). Konstrukcja zadań i kompetencji organów powiatu jest analogiczna jak w odniesieniu do organów gminy. Decyzje w sprawach indywidualnych wydaje starosta powiatu, a odwołania od tych decyzji można wnosić do samorządowego kolegium odwoławczego.
Samorząd wojewódzki. Województwo oznacza jednostkę samorządu terytorialnego, będącą regionalną wspólnotą samorządową, którą tworzą z mocy prawa mieszkańcy województwa (ustawa o samorządzie województwa). Do zakresu działania samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy. Organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu i gminy organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym.
Samorząd województwa: 1) opracowuje strategię rozwoju województwa uwzględniającą: pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości lokalnej, pobudzanie aktywności gospodarczej, podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa, zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń, kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego; 2) prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składa się: tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej, wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli, racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji, wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie, promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa; 3) wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie: edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego, promocji i ochrony zdrowia, kultury i ochrony zabytków, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, modernizacji terenów wiejskich, zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych, transportu zbiorowego i dróg publicznych, kultury fizycznej i turystyki, ochrony praw konsumentów, obronności, bezpieczeństwa publicznego, przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.
W celu wykonywania zadań województwo tworzy wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne, może również zawierać umowy z innymi podmiotami. Województwo może zawierać z innymi województwami oraz jednostkami lokalnego s.t. z obszaru województwa porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych. Województwo może tworzyć spółki z ograniczoną dpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także może przystępować do takich spółek. Poza sferą użyteczności publicznej województwo może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne oraz przystępować do nich, jeżeli działalność spółek polega na wykonywaniu czynności promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych służących rozwojowi województwa.
Mieszkańcy województwa podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (w drodze wyborów i referendum) lub za pośrednictwem organów samorządu województwa. Są nimi: sejmik województwa i zarząd województwa. W skład zarządu, liczącego 5 osób, wchodzą marszałek województwa jako jego przewodniczący, wiceprzewodniczący i pozostali członkowie. Wiceprzewodniczący i pozostali członkowie zarządu mogą być wybrani spoza składu sejmiku województwa.
Decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej wydaje marszałek województwa. Od decyzji tych służy odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego, a w sprawach powierzonych na podstawie porozumienia z wojewodą - do właściwego ministra.
Osobliwością działań samorządu województwa jest jego uprawnienie do współpracy zagranicznej. Sejmik województwa uchwala „Priorytety współpracy zagranicznej województwa” określające: 1) główne cele współpracy zagranicznej; 2) priorytety geograficzne przyszłej współpracy; 3) zamierzenia co do przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń regionalnych.
Współpraca województwa ze społecznościami regionalnymi innych państw prowadzona jest zgodnie z prawem wewnętrznym, polityką zagraniczną państwa i jego międzynarodowymi zobowiązaniami, w granicach zadań i kompetencji województwa. Województwo uczestniczy w działalności międzynarodowych instytucji i zrzeszeń regionalnych oraz jest w nich reprezentowane na zasadach określonych w porozumieniu zawartym przez ogólnokrajowe organizacje zrzeszające jednostki s.t.
Cezary Kosikowski
SCHEMATY BLOKOWE
Narzędzie prezentacji algorytmów. S.b. są narzędziem stosunkowo prostym, przeznaczonym przede wszystkim do prezentacji kolejnych czynności w projektowanym algorytmie. Dzięki prostym zasadom ich budowy oraz możliwej pewnej elastyczności zapisów pozwalają na łatwą konstrukcję i prezentację każdego algorytmu o dowolnej skali i szczegółowości.
W budowie dowolnego s.b. użyte mogą być cztery następujące elementy: 1) strzałka - wskazuje powiązania i kierunek tych powiązań między poszczególnymi elementami s.b.; 2) operand - prostokąt, do którego wpisywane są wszystkie operacje z wyjątkiem instrukcji wyboru, np.
A : = B + C
przy czym do każdego operandu wchodzi tylko jedna strzałka oraz z każdego operandu wychodzi także tylko jedna strzałka; 3) predykat - romb, do którego wpisywana jest wyłącznie instrukcja wyboru, do predykatu wchodzi zawsze tylko jedna strzałka, natomiast wychodzą zawsze dwie: jedna droga jest realizowana w razie spełnienia wpisanego w nią warunku i jest oznaczona TAK, druga zaś jest realizowana w przeciwnym przypadku i oznaczona NIE, np.
4) etykieta - owal służący do oznaczania początku bądź końca sekwencji schematu; każda etykieta jest powiązana tylko jedną strzałką: wejściową albo wyjściową, zaś każdy schemat posiada co najmniej dwie etykiety: a) etykietę zaczynająca cały schemat:
b) etykietę kończącą schemat:
Oprócz tego mogą również występować etykiety wewnątrz schematu; stosuje się je, gdy schemat nie mieści się na jednym planie bądź jest mało czytelny: w tej sytuacji występują dwie bliźniacze, oznaczone tak samo etykiety, przy czym do etykiety kończącej sekwencje schematu wchodzi strzałka, a z zaczynającej dalszą część wychodzi, np.
Odpowiednio szczegółowy s.b. pozwala na stosunkowo proste przełożenie jego instrukcji na instrukcję programu komputerowego.
Agnieszka Cicha
Zob. ® Algorytm.
SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH
Tworzą: organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki, jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, fundusze celowe, państwowe szkoły wyższe, jednostki badawczo-rozwojowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, państwowe lub samorządowe instytucje kultury, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze, Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne, państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek handlowych.
Ewa Hellich
Zob. ® Formy organizacyjno-prawne sektora finansów publicznych; Państwowe jednostki budżetowe; Państwowy dług publiczny; Sektor rządowy; Sektor samorządowy.
SEKTOR RZĄDOWY
Organy władzy państwowej i administracji rządowej oraz inne jednostki gospodarki państwowej, które mogą, w ustawowo określonym trybie, stanowić o wielkości dochodów i wydatków obejmowanych ustawą budżetową. Zadania realizowane przez s.rz. wynikają z funkcji współczesnego państwa.
Zob. ® Sektor finansów publicznych.
SEKTOR SAMORZĄDOWY
Stanowią jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, województwa) i ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne. Zadania realizowane przez s.s. (wydzielane w procesie decentralizacji zarządzania środkami publicznymi) mają zabezpieczać potrzeby wspólnot lokalnych.
Zob. ® Samorząd terytorialny; Sektor finansów publicznych; Sektor rządowy.
SIEĆ KOMPUTEROWA
Sieć teledacyjna, sieć transmisyjna, system telekomunikacyjny, połączenia komputerów lub innych urządzeń pozwalające na wymianę danych lub dzielenie zasobów, takich jak moce obliczeniowe, oprogramowanie, usługi urządzeń wejścia/wyjścia; system pozwalający na wymianę informacji pomiędzy co najmniej dwoma komputerami lub urządzeniami seryjnymi.
Charakterystyka. Każda s.k. zakłada wymianę informacji za pomocą: medium s.k. (kable miedziane lub światłowodowe lub przestrzeń powietrzna); sprzętu sieciowego (kart sieciowych, modemów, nadajników radiowych itp.); oprogramowania komunikacyjnego, aplikacji klienckich.
Celem s.k. jest: polepszenie jakości i niezawodności usług informatycznych i zwiększenie ich atrakcyjności dla użytkownika; pełniejsze wykorzystanie zasobów fizycznych i logicznych oraz zasobów obcych; podział obciążeń; umożliwienie realizacji zadań niemożliwych do wykonania w systemie tradycyjnym; zwiększenie konkurencyjności systemu; zapewnienie współpracy między użytkownikami, dostępności do zasobów dla każdego użytkownika z dowolnej odległości przy istnieniu koniecznych zabezpieczeń, współużytkowanie programów; rozbicie dużych szybko starzejących się technicznie systemów komputerowych na mniejsze komponenty podlegające niezależnej ewolucji.
Typy s.k. to: 1. Systemy wieloprocesorowe MPS (multi-processor systems) - ich funkcją jest zapewnienie łączności między szeregiem wydzielonych funkcyjnie jednostek centralnych (jednostki centralnie łączone w ramach jednego komputera, kilka kompletnych komputerów połączonych razem w jedną logiczną i funkcjonalną całość); procesory mogą korzystać ze specjalnej, wewnętrznej architektury sieci i przy komunikacji zewnętrznej używać odmiennych systemów, np. terminalowych czy lokalnych, a cały system może też bazować na jednolitym systemie sieciowym; element centralny dokonujący obliczeń w takim systemie jest nazywany hostem; w takiej sieci może wystąpić jeden lub więcej procesorów pracujących równolegle. Zestaw ten współpracuje z szeregiem dedykowanych procesorów obsługi urządzeń zewnętrznych; takie struktury zapewniają szybkie wykonywanie działań i właściwe rozłożenie obciążeń z nimi związanych na szereg układów przetwarzających. Systemami takimi są najczęściej wieloprocesorowe systemy UNIX oraz duże komputery. Rodzaj medium, topologia czy model odniesienia nie są przy tym podejściu do sieci predefiniowane. 2. Sieci lokalne LAN (local area network) - sieć taka łączy urządzenia cyfrowe zlokalizowane na niewielkim stosunkowo obszarze; jej zadaniem jest przesłanie danych wszelkiego typu pomiędzy różnego rodzaju użytkownikami. Są to sieci najpopularniejsze i najczęściej używane na świecie, ze względu na ich efektywność, ponadto są łatwe w montażu i użyciu, tanie, otwarte i łatwo modyfikowalne. 3. Sieci miejskie MAN (metropolitan area network) są to sieci publiczne i prywatne; umożliwiają przekazywanie danych na duże odległości z równoczesnym zapewnieniem wysokiej szybkości transmisji. Definiuje je standard IEEE 802.6 określający je jako sieci pakietowe typu DQDB Slots - (Distributed Queue Double Bus) z ukierunkowaniem ich rozwoju na systemy o szybkości przesyłu do 140 Mb/s na obszarze do 50 km. Ich elementy konstrukcyjne to węzły brzegowe i węzły klienta. Węzły brzegowe działają na terenie operatora sieci wraz z jego łącznikami DQDB do szkieletu sieci MAN. U poszczególnych uczestników sieci znajdują się węzły klienta. Użytkownikowi udostępniają interfejs do sieci. Szkielet sieci może być zrealizowany w konfiguracji „z punktu do punktu” albo jako „szyna otwarta”, albo jako szyna w postaci pętli. Zakres usług sieci MAN to: a) usługi w sieci bez nawiązywania stałych połączeń - użytkownicy LAN mają bezpośredni dostęp do DQDB, dzięki temu kilka sieci LAN odległych od siebie geograficznie i połączonych przy pomocy MAN widzianych jest przez użytkowników jako jedna całość, którą w razie potrzeby można administrować centralnie; b) izochroniczne usługi z szybkością transmisji 2 Mb/s, czasami MAN spełnia rolę hybrydowego łącza pośredniczącego, będącego w stanie wspomagać w tym samym środowisku fizycznym zarówno usługi izochroniczne, jak i te, które nie wymagają ustalonych połączeń; c) komutacja dużych masywów danych - jest to pierwszy światowy standard szerokopasmowej transmisji danych w sieciach typu bezpołączeniowego (w odróżnieniu od sieci typu połączeniowego, w których na czas trwania transmisji zestawiane jest połączenie między nadawcą a odbiorcą) bazującym na szczelinach i umożliwiającym osiąganie niezwykle wysokiej szybkości transmisji danych. 4. Sieci rozległe WAN (wide area network) to globalne struktury telekomunikacyjne służące do przesyłania pakietów danych na duże odległości. Składają się z węzłów komutacji pakietów połączonych oddzielnymi łączami telekomunikacyjnymi. Są to sieci publiczne i prywatne. Sieci publiczne są obsługiwane przez wielkie firmy telefoniczne lub telewizyjne, natomiast prywatne przez uczelnie i mniejsze firmy telekomunikacyjne. Sieciami tymi są przekazywane w jednej wspólnej formie zarówno dane komputerowe, jak i dźwięk i obraz. WAN budowane są przy użyciu najszybszych dostępnych mediów, z użyciem metod multipleksowania ze względu na przeznaczenie tych sieci do przekazywania ogromnych ilości danych w najbardziej ekonomiczny sposób. 5. Centrale abonenckie, CBX (computerized/private branche exchange) jest najczęściej nowoczesną, cyfrową centralą komutacyjną, umożliwiającą zbudowanie między abonentami połączeń cyfrowych. Po połączeniu partnerzy mogą dowolnie wymieniać dane, tak jakby byli powiązani za pomocą łącza wydzielonego. CBX jest elementem centralnym, który nawet pomimo odpowiednich zabezpieczeń, np. zdublowania, stanowi wąskie gardło systemu pod względem przepustowości i niezawodności. Wprawdzie sumaryczna przepustowość całego systemu może być znaczna (ilość połączeń, szybkość transmisji), to jednak chwilowa szybkość między partnerami jest znacznie ograniczona. Szczególnie widać to przy próbach przesyłania dużych pakietów danych, np. grafiki. Zaletą tych sieci jest możliwość łączenia informacji z różnych źródeł, np. komputerów, telefonów, telewizji przemysłowej. Może też świadczyć pewne usługi, np. skrytki głosowe - czyli przechowywanie i odtwarzanie cyfrowego zapisu wiadomości - lub nawet konwersję tekstu na mowę. Rodzaj medium, topologia i model odniesienia są uzależnione od rodzaju komutowanej transmisji.
Witold Chmielarz
Zob. ® Internet; Pieniądz elektroniczny; Transakcje elektroniczne.
SKANER
Urządzenie do automatycznego przenoszenia obrazów z papieru na komputer. Istnieje wiele rodzajów s., różnią się formatem, rozdzielczością, szybkością działania, niezawodnością dzia...
dzingis88