zoologia-opracowania.doc

Naskórek (łac. epidermis) - najbardziej zewnętrzna i jednocześnie najcieńsza warstwa skóry - ma około 0,5 mm, przy czym grubość ta jest większa (do 1,0 - 1,5 mm) na skórze podeszwy i dłoni. Tradycyjnie uważa się, że naskórek zbudowany jest z wielowarstwowego nabłonka płaskiego rogowaciejącego, w rzeczywistości jednak tylko dwie, trzy warstwy żywych komórek leżących najbardziej powierzchownie są płaskimi. Większość keratynocytów to komórki sześcienne lub walcowate.

W skład naskórka wchodzą komórki układające się w warstwy (6-20), następujących typów:

·         nabłonkowe - keratynocyty, stanowią główną masę naskórka;

·         komórka Merkla - receptor dotyku;

·         melanocyt;

·         komórka dendrytyczna;

Unaczynienie skóry:

·         sieć głęboka - skóra właściwa,tkanka podskórna

·         sieć podbrodawkowa - u podstawy brodawek

·         sieć powierzchowna

Przy oziębieniu następuje odruchowy skurcz naczyń krwionośnych i mięśni stroszących włosy (mm. Arectores pilorum)

Warstwy [edytuj]

Warstwy naskórka

Keratynocyty układają się w naskórku w 5 warstw. Idąc od błony podstawnej są to:

·         warstwa podstawna (stratum basale);

·         warstwa kolczysta (stratum spinosum);

·         warstwa ziarnista (stratum granulosum);

·         warstwa jasna, inaczej świetlana (stratum intermediale, lucidum) (tylko w grubych naskórkach, np. podeszwy);

·         warstwa zrogowaciała (stratum corneum), jej część podlegająca złuszczaniu to stratum disjunktum;

Warstwa podstawna i warstwa kolczysta to warstwy żywe. Nazywa się je łącznie warstwą rozrodcza (stratum germinativum).

Wytwarza włosy, paznokcie, gruczoł łojowy, potowy, mlekowy (elementy martwe). Warstwa rogowa naskórka ochrania skórę przed czynnikami chorobotwórczymi. Poza tym, nie przepuszcza wody i wytwarza nowe komórki.

Melanina znajdująca się w naskórku nadaje barwę skórze i chroni przed działaniem promieniowania słonecznego.

Bezczaszkowce, strunogłowe (Cephalochordata) – niewielkie zwierzęta przybrzeżnej strefy ciepłych mórz. Kilkadziesiąt gatunków zaliczanych do strunowców.

Cechy charakterystyczne [edytuj]

·         długość ciała 6-8 cm

·         bocznie spłaszczone

·         wydłużony, lancetowaty, ostro zakończony kształt

·         występują zagrzebane w dnie ciepłych o dużym zasoleniu mórz

·         układ wydalniczy w postaci solenocytów

·         organizmy te są filtratorami

·         ruch rzęsek napędza pokarm

·         w gardzielach występują liczne przegrody i szpary

·         180 par szpar szkrzelowych które są wzmocnione włókienkami kolagenowymi

·         na dnie gardzieli znajduje się endostyl wydzielający śluz, który zlepia pokarm w "sznur pokarmowy" który dzięki ruchowi rzęsek przemieszcza się do jelita

·         trawienie na zasadzie fagocytozy

·         występuje uchyłek wątroby (będący homologiem wątroby) do niego trafia żyła wątrobowa

·         krążenie wrotne

·         niestrawione resztki wydalane są przez odbyt znajdujący się po lewej stronie ciała

·         woda wydostaje się przez szpary do otworu odpływowego

·         bezpośrednia wymiana gazowa

·         gardziel wyścielona nabłonkiem orzęsionym, szpary uchodzą do jamy okołoskrzelowej.

Najbardziej znanym przedstawicielem bezczaszkowców jest lancetnik. Pierwszy bezczaszkowiec, a zarazem strunowiec, to pikaia.

Osłonice (Tunicata)
Bezczaszkowce (Acrania)

Liczba gatunków: Osłonice - ok. 1400, Bezczaszkowce - 30

KRĘGOUSTE - zwierzęta morskie lub słodkowodne. Są najprymitywniejszymi współczesnymi kręgowcami. Ciała mają wydłużone, pokryte śluzem i niepokryte łuskami.
Narządem ruchu są nieparzyste płetwy: grzbietowe i ogonowa (u śluzic tylko ogonowa). Brak kończyn. Mięśnie poprzecznie prążkowane, ułożone w segmenty (miomery). Szkielet stanowi struna grzbietowa, choć pojawiają się już zaczątki chrzęstnych kręgów. Brak otaczającej mózg puszki mózgowej i brak szczęk.

Rolę otworu gębowego pełni przyssawka uzbrojona w rogowe zęby. Na języku również znajdują się zęby. W układzie pokarmowym brak wyraźnie wyróżnionego żołądka, ale jest gruczoł wątrobowy i pojawia się trzustka.
Układ krwionośny zamknięty; serce złożone z zatoki żylnej, jednego przedsionka, jednej komory i stożka tętniczego. Przez serce przepływa tylko nieutleniona krew żylna. Śluzice mają kilka serc.
Układ oddechowy to skrzela, obmywane przez wodę napływającą z gardzieli i wypływającą potem na zewnątrz ciała przez otwory skrzelowe (o różnej liczbie).

Kręgouste są pasożytami (głównie ryb). Niektóre śluzice potrafią być także drapieżne lub żywić się padliną.

Kręgouste dzielimy na 2 główne rzędy:

·         Minogi - morskie lub słodkowodne. Są rozdzielnopłciowe, a rozwój przebiega z przeobrażeniem (larwa - ślepica). Przedstawiciele: minóg rzeczny, minóg morski.

·         Śluzice - wyłącznie morskie. Są obojnacze (najpierw są samcami, potem samicami). Rozwój prosty, bez przeobrażenia. Potrafią one zawiązać ciało w supeł i przesuwać go, co ułatwia im wyrwanie się drapieżnikowi lub wyrwanie kęsa z ciała ryby. Przedstawiciele: śluzica atlantycka, śluzica brunatna.

RYBY - zwierzęta wyłącznie wodne - morskie lub słodkowodne. Cechuje je zmiennocieplność (dostosowywanie temperatury ciała do temperatury otoczenia) i opływowy kształt ciała, będący przystosowaniem do ruchu w wodzie.
Skóra jest zazwyczaj pokryta łuskami (wytwory skóry właściwej) i zawiera liczne gruczoły produkujące śluz. Charakterystyczna dla ryb jest tzw. linia naboczna, ciągnąca się po bokach ciała od skrzel po ogon. Dzięki obecnym w niej receptorom ciśnienia, ryba może orientować się w swoim położeniu względem obiektów w wodzie (nawet w ciemności).

Większość ryb kostnoszkieletowych posiada też wypełniony gazami pęcherz pławny, pełniący funkcję narządu hydrostatycznego (reguluje głębokość zanurzenia). Jest on pozostałością po płucach, które występowały u przodków ryb. Dowodem na to jest fakt, że jest on u niektórych ryb połączony z przełykiem, a także to, że u ryb dwudysznych nadal pełni funkcje oddechową (płuca).

Szkielet ryb może być zbudowany z chrząstki lub być w mniejszym lub większym stopniu skostniały. Składa się z czaszki, kręgosłupa, żeber, kości pasa barkowego i miednicowego oraz kości płetw. Pas barkowy ma połączenie z czaszką (jest to możliwe, bo głowa ma sztywne, nieruchome połączenie z tułowiem), a pas miednicowy jest niepołączony z kręgosłupem.
Płetwy u ryb dzielimy na parzyste: piersiowe (będące odpowiednikiem kończyn przednich), brzuszne (będące odpowiednikiem kończyn tylnych) oraz na pojedyncze: odbytową, ogonową i grzbietową. Służą one rybie do poruszania się i do utrzymania prawidłowej pozycji w wodzie.

Układ pokarmowy ryb dzielimy na: otwór gębowy (często z zębami), gardziel, przełyk, żołądek, dwunastnicę (uchodzą do niej przewody trzustki i wątroby), jelito cienkie, jelito grube i otwór odbytowy.
Układ oddechowy to skrzela, które obmywa woda, przedostająca się z gardzieli szczelinami skrzelowymi. Część tlenu pobierana jest przez skórę.
Układ krwionośny jest zamknięty i składa się tylko z jednego obiegu. Serce ma trzy części: zatoka żylna, przedsionek, komora (u ryb chrzęstnoszkieletowych występuje dodatkowo stożek tętniczy). Krew odtleniona przepływa z tkanek do zatoki żylnej, która to wpompowuje ją do przedsionka. Z przedsionka krew przechodzi do komory, by potem wypłynąć w kierunku skrzeli. W skrzelach krew zostaje natleniona i stamtąd płynie tętnicami do tkanek ciała. Obieg się zamyka.
Układ nerwowy ryb składa się z ułożonych liniowo: płatów węchowych, śródmózgowia, móżdżku, rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego. Z mózgu wychodzi 10 par nerwów czaszkowych, a z rdzenia kręgowego - nerwy obwodowe. Brak wyróżnionych półkul mózgu i kory mózgowej.
Układ wydalniczy stanowią: nerki, moczowody i pęcherz moczowy. Część produktów metabolizmu wydalana jest przez skrzela. Usuwanym z organizmu produktem przemiany azotowej jest amoniak.

Ryby są zazwyczaj rozdzielnopłciowe. Czasami zdarza się obojnactwo (u większości gatunków z rodziny strzępielowatych) i dzieworództwo (u karasia srebrzystego).
Gatunki jajorodne cechuje zapłodnienie zewnętrzne (samiec oblewa złożoną ikrę nasieniem), a gatunki jajożyworodne - zapłodnienie wewnętrzne, poprzedzone kopulacją.

Wśród ryb wyróżniamy 4 główne podgromady:

·         Spodouste - ryby o chrzęstnym szkielecie. Otwór gębowy położony jest na spodniej stronie ciała. Płetwa ogonowa jest asymetryczna (górna część większa od dolnej), a płetwy piersiowe ustawione są poziomo. Szczeliny skrzelowe są nagie (bez pokrywy skrzelowej). Brak pęcherza pławnego.
Przedstawiciele: rekiny, płaszczki.

·         Kostnopromieniste - dzielimy je na 2 rzędy:

§         Kostołuskie - mają kostne, rombowate łuski (ganoidalne). Szkielet skostniały tylko częściowo. Pysk wydłużony, a otwór gębowy położony jest na spodniej stronie ciała. Płetwa ogonowa jest asymetryczna (górna część większa od dolnej). Pęcherz pławny występuje i ma połączenie z przełykiem. Do tego rzędu wliczamy jesiotry.

§         Kostnoszkieletowe - ciało pokryte elastycznymi łuskami. Szkielet całkowicie skostaniały. Płetwa ogonowa symetryczna. Pęcherz pławny zwykle niepołączony z przełykiem. Między mięśniami występują skostnienia (tzw. ości). Do tego rzędu wliczamy 95% ryb.
Przedstawiciele: śledź, szprot, troć, łosoś szlachetny, pstrąg tęczowy, lin, karaś, leszcz, szczupak, okoń, karp, sum pospolity, dorsz, sola, ciernik, itd.

·         Dwudyszne - ryby słodkowodne (tylko 6 gat.), żyjące w zbiornikach zamulonych lub okresowo wysychających. Szkielet w większości chrzęstny. Skrzela częściowo zredukowane. W niesprzyjających warunkach otaczają się kokonem ze śluzu i oddychają płucami (jest to odpowiednik pęcherza pławnego, połączonego z przełykiem).
Przedstawiciele: rogoząb, płazak, prapłetwiec abisyński

·         Trzonopłetwe - podgromada reprezentowana obecnie przez 2 morskie gatunki z rodzaju Latimeria. Płuca przekształcone w zbiorniki tłuszczu. Na uwagę zasługuje budowa płetw parzystych, które niosą zaczątki kończyn kręgowca lądowego. Od jednego z wymarłych gatunków ryb trzonopłetwych wyewoluował przodek wszystkich płazów.
Przedstawiciele: latimeria chalumnae, latimeria menadoensis

PŁAZY - zwierzęta wodne lub lądowe, ale wilgociolubne. Cechuje je zmiennocieplność (dostosowywanie temperatury ciała do temperatury otoczenia) i ciało pokryte wilgotną od śluzu skórą.

Szkielet płazów jest w znacznym stopniu skostaniały. Składa się ze spłaszczonej czaszki, kręgosłupa, żeber (rzadko występują i nie tworzą klatki piersiowej), kości pasa barkowego i miednicowego oraz kości kończyn przednich i kończyn tylnych. Czaszka łączy się z kręgosłupem za pomocą dwóch kłykci potylicznych. W uchu środkowym pojawia się pierwsza kostka słuchowa - strzemiączko.

Układ pokarmowy płazów dzielimy na: otwór gębowy (często z zębami), gardziel, przełyk, żołądek, dwunastnicę (uchodzą do niej przewody trzustki i wątroby), jelito cienkie, jelito grube i kloakę. Przy wątrobie pojawia się wyraźny woreczek żółciowy.
Układ oddechowy to skrzela (u gatunków wodnych) lub workowate, prymitywne płuca (u gatunków lądowych). Znaczna część tlenu pobierana jest przez skórę.
Układ krwionośny jest zamknięty i składa się z 2 obiegów. Serce ma 5 części: zatoka żylna, 2 przedsionki, komora, stożek tętniczy. Krew odtleniona przepływa z tkanek do zatoki żylnej, która to przekazuje ją do prawego przedsionka. Z prawego przedsionka krew przechodzi do komory, gdzie krew odtleniona miesza się z krwią natlenioną, płynącą z lewego przedsionka. Z komory krew wpływa do stożka tętniczego, skąd wypływa dalej w kierunku tkanek, a także w kierunku płuc, gdzie zostaje natleniona. Krew z płuc wraca do lewego przedsionka.
Podsumowując:
I obieg: komora - tkanki - prawy przedsionek - komora.
II obieg: komora - płuca - lewy przedsionek - komora.
Układ nerwowy płazów składa się z ułożonych liniowo: płatów węchowych, kresomózgowia (zaznaczają się 2 półkule mózgu), śródmózgowia, słabo wykształconego móżdżku, rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego. Z mózgu wychodzi 10 par nerwów czaszkowych, a z rdzenia kręgowego - 10 par nerwów obwodowych. Brak kory mózgowej.
Układ wydalniczy stanowią: nerki, moczowody i pęcherz moczowy, którego zawartość uchodzi do kloaki. Usuwanymi z organizmu produktami przemiany azotowej są: amoniak i mocznik.

Płazy są zawsze rozdzielnopłciowe (często z dymorfizmem płciowym). Rozwój zazwyczaj z przeobrażeniem, przebiegający w środowisku wodnym (→ uzależnienie płazów od wody). Larwa płazów bezogonowych to kijanka.
U płazów bezogonowych zapłodnienie jest zewnętrzne, a u płazów beznogich i u większości ogoniastych - wewnętrzne. Większość płazów jest jajorodna, ale zdarza się też u nich jajożyworodność i żyworodność.

Wyróżniamy 3 rzędy płazów:

·         Płazy ogoniaste - zwierzęta z czterema dobrze wykształconymi kończynami i z wyraźnym ogonem. Ciało wydłużone.
Przedstawiciele: salamandra olbrzymia, traszka grzebieniasta, aksolotl

·         Płazy bezogonowe - ciało krępe, pozbawione ogona. Kończyny tylne znacznie mocniej zbudowane od przednich (dostosowanie do skoków).
Przedstawiciele: żaba trawna, ropucha szara, rzekotka drzewna, drzewołaz karłowaty

·         Płazy beznogie - tropikalne zwierzęta o wydłużonym, obłym ciele, pozbawionym kończyn. Skóra ma drobne łuski, a ciało sprawia wrażenie segmentowanego (organizmy te przypominają z wyglądu dżdżownice). Ryją w wilgotnej glebie w poszukiwaniu pożywienia.
Przedstawiciele: marszczelec pierścieniowy, łusecznik lepki

A oto lista wszystkich 18 gatunków płazów występujących w Polsce:

·...