Kandydat na smierc - Ernst Wechert.pdf - Tematyka II wojna światowa - maxximo

Ernst Wiechert

Kandydat na śmierć

Opowiadanie

Przekład Rafał Wolski

Rozważania o powinności spełnienia obowiązku, miłości do

ojczyzny, stosunku ojca do syna. Doskonały przykład typowej dla

Ernsta Wiecherta narracji i szkicowania charakterów. Pisarz chętnie

przypisuje swoim bohaterom cechy kształtowane najwyraźniej przez

otoczenie, jednak w mistrzowski wręcz sposób nadaje im symbo-

liczne znaczenie.

Kandydat na śmierć

W auli gimnazjum pewnego małego miasteczka na wschodzie

wisi pod emporą organową tablica ku czci poległych na Wielkiej

Wojnie. Wisi w cieniu, jak przystoi umarłym, ale tak, iż każdy, kto

wchodzi do sali lub ją opuszcza, musi na nią spojrzeć. Sporządzona

jest z białego marmuru, a z szerokiej ściany cienia, spoza starych

drewnianych filarów, biały czworokąt wyziera tak wyraźnie i napo-

minająco, jak drogowskaz lub kamień milowy na tle lasu o zmierz-

chu.

Nazwiska wyryto gotyckimi literami na białej płycie, a ich splątane

bruzdy — bardzo liczne bruzdy — cieniowane są jasnoniebieską

farbą tak, że ponad chłodną bielą zdaje się unosić pocieszający

blask. Blisko dolnego skraju zaś, tam, gdzie wypisane są nazwiska

poległych nauczycieli, od poranka po odsłonięciu tablicy ujrzeć

można coś osobliwego: złotym kolorem wypisaną linijkę z nazwis-

kiem. Złoto nie zostało wkute w kamień w postaci cienkich płytek,

nie jest sztywne ani twarde, lecz nałożone jakby tchnieniem, tak,

jak w bruzdach włoskich orzechów, które dzieci wieszają na

choince. Ma w sobie coś matowego i kruchego, i stąd wydaje się,

że nazwisko to unosi się nad innymi. Jakby nie było wyryte w twar-

dym kamieniu, ale jak gdyby unosiło się znad niego, niby z obcego

żywiołu.

Nazwisko zmarłego brzmi Georgesohn, porucznik Heinrich George-

sohn, poległy 17 X 1918 pod Le Cateau, a na piętnaście lat przed

Wielką Wojną nazywaliśmy go Kandydatem na Śmierć. Byliśmy ucz-

niami tercji, okrutnymi, jak wszystkie dzieci, a wśród surowego

otoczenia niechętnymi wszelkim lirycznym omówieniom. George-

sohn zjawił się jako kandydat na nauczyciela w naszej szkole, i na

Ernst Wiechert - Kandydat na śmierć

Przekład Rafał Wolski

niepewność takiej egzystencji, bujającej gdzieś jeszcze między egza-

minem państwowym a stałą posadą, klasa rzuciła się jak stado

młodych hien.

Nam także nie brakowało doświadczeń w walce przeciwko słabym

władcom. Wypracowaliśmy system wywiadu przemocą, nie całkiem

wprawdzie bezpieczny, ale bezwzględnie pewny. Był wśród nas

Jonas, syn chłopa z Nizin, czwarty rok zimujący w tej samej klasie,

szeroki i krępy jak łódź na Niemnie, przechodził mutację i wyraźnie

sypał mu się wąs. Wstajemy, gdy kandydat na próbę pojawia się na

pierwszej lekcji, powoli, wykrzywiając się, napięci, ale jeszcze bez

oznak buntu. Badamy jego oblicze, jego chód, ruchy jego rąk, jego

oczy, i zanim jeszcze dojdzie do katedry spoglądamy po sobie:

wiemy, co ma wiedzieć sędzia. — Siadajcie! — mówi kandydat, albo

— Proszę, usiądźcie! — albo — Siadać! — to wszystko wiemy już z góry.

A wtedy Jonas stoi dalej. Stoi w pierwszej ławce przy oknie, szeroki

i niebezpieczny, i gapi się na kandydata. — Ty też możesz usiąść —

mówi ten uprzejmie, z nieudolną nutką ironii w głosie, podczas gdy

jego oczy błądzą niespokojnie po wrogich twarzach. — Mam paraliż

w kolanach — mówi Jonas przerażająco niskim głosem. — Od dzie-

ciństwa... Ciągle muszę stać... Całe przedpołudnie. —

To decydująca chwila. Nikt nie oddycha w całej klasie, i wszyscy

wiedzą, że oto rzucone zostaną kości. Kandydat także wie. Pojmuje

to najszybciej. Oto stoi przed nim przeznaczenie, los nie tylko tej lek-

cji, ale wszystkich następnych, tak, może nawet całego życia. Szero-

kie i krępe przeznaczenie, o sparaliżowanych kolanach i zimnych

oczach, które bez śladu obawy wzywają do podjęcia decyzji.

Prawie wszyscy przegrywają już w tym momencie.

— Jak się nazywasz? — pytają. — Dowiem się, czy tak jest naprawdę.

Jeżeli nie, będziesz musiał zostać ukarany... — Zwala się nań szy-

dercze wycie, a Jonas, pogardliwie ściągając kąciki ust zwraca się

powoli do klasy, podnosi dłoń z opuszczonym ku ziemi kciukiem i

siada niedbale w swej ławce. Wyrok zapadł.

Ernst Wiechert - Kandydat na śmierć

Przekład Rafał Wolski

Tylko jeden jedyny raz przez cztery lata tercji i sekundy ponieśliśmy

klęskę. W walce z pewnym doktorem teologii, chudym, bladym

człowieczkiem w niebieskich okularach, które czyniły jego oczy

niewidocznymi. — Od dzieciństwa? — powtórzył z uśmiechem.

— Popatrz no...

— I podszedł do Jonasa, wyciągnął go z ławki, przeniósł teraz już

naprawdę sparaliżowanego przez klasę i cisnął nim o drzwi, aż spod

futryn posypało się wapno. A gdy Jonas, zataczający się i ogłuszony

próbował wstać, oberwał parę razy w twarz, co daleko przekraczało

zakres naszych dotychczasowych doświadczeń. — Uleczony! —

powiedział człowieczek spokojnie. — Siadać! — Dopiero na przerwie

Jonas doszedł całkiem do siebie.

— Mocny... — powiedział, gdy człowieczek sobie poszedł.

— Mocny... —

Ale Georgesohn nie nosił niebieskich okularów. Był wysoki i

szczupły, a jego wielkie stopy potykały się o wszystko. Na jego twarzy

przy każdym dźwięku malowało się przerażenie, a na pierwszej lek-

cji odkryliśmy, że pod pulpitem katedry składał ręce. Poczerwieniał,

gdy Jonas opowiadał o swoich nogach od dzieciństwa, szukał bezrad-

nie i daremnie schronienia w naszych zimnych oczach i w końcu

powiedział cicho: — Tak... ciężki los... tak więc stój dalej, moje

dziecko... —

"Moje dziecko" rozstrzygnęło sprawę. — Dzień dobry, moje dziecko —

wołaliśmy na początku następnej lekcji, na schodach, na dziedzińcu,

na ulicy. Uśmiechał się, pokorny, pokonany, i my uśmiechaliśmy się,

ale nie starczało mu to, by mógł być pocieszony.

Być może ta niebezpieczna gra znudziłaby się nam, gdyby od czasu

do czasu ludzka dusza nie wzburzyła się w kandydacie. Wtedy było

tak, jakby rozrywało się jego oblicze, a ze szczelin wyzierała zwie-

rzęca rozpacz. Bił w nas, ślepo i wściekle, z oszalałym wzrokiem, a

my na czas jednej lekcji kuliliśmy się jak niewolnicy pod uderze-

niami bicza.

Ernst Wiechert - Kandydat na śmierć

Przekład Rafał Wolski

Kandydat na smierc - Ernst Wechert.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: