16
Iwona Chlebowska
Uzależnienie: pozostawanie w relacji z przedmiotem uzależnienia mimo szkodliwości tej relacji
Uzależnić można się nie tylko od substancji psychoaktywnej, ale również od określonego zachowania, czynności, idei, człowieka itd. Jeśli ma miejsce zmiana priorytetów na rzecz utrzymywania szkodliwej relacji, można mówić o uzależnieniu.
Zespół objawów somatycznych, behawioralnych i poznawczych, w których picie alkoholu staje się priorytetowe nad innymi poprzednio ważniejszymi zachowaniami. Do rozpoznania wymagane są 3 poniższe objawy, występujące w czasie ostatniego roku:
1. Silne pragnienie, przymus lub kompulsywne picie alkoholu.
Obsesyjne myśli o alkoholu, silna wola poszukiwania alkoholu, paniczne poszukiwanie ulgi w cierpieniu.
2. Trudności kontrolowania rozpoczęcia, zakończenia picia lub ilości wypijanego alkoholu.
Czy pacjent planuje abstynencję, czy może dotrzymać tych planów, czy podejmował próby zaprzestania picia, czy może zakończyć na 1 – 2 porcjach alkoholu?
3. Objawy abstynencyjne lub używanie alkoholu lub środków farmakologicznych w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów.
Tymi środkami są na ogół benzodiazepiny, przepisywane przez lekarzy, którzy jatrogennie, dodatkowo uzależniają alkoholików, niwecząc motywację do leczenia odwykowego i powodujący groźne dla zdrowia i życia powikłania zdrowotne. BZD wykazują krzyżowe uzależnienie z alkoholem, są niejako jego „substytutem”.
4. Tolerancja.
Na początku wzrasta, po wyczerpaniu możliwości kompensacyjnych (głównie CUN) spada, na ogół towarzyszą temu zaburzenia procesów poznawczych. Pytanie o „mocną głowę” jest w istocie pytaniem o wrodzoną lub nabytą wysoką tolerancję na alkohol.
5. Narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu poświęconego na zdobywanie lub przyjmowanie substancji, albo na odwracanie następstw jej działania.
Planowanie dnia wg obecności alkoholu, zmiana hierarchii wartości na rzecz alkoholu, który staje się coraz ważniejszy w życiu.
6. Picie alkoholu mimo wyraźnych dowodów jego szkodliwych następstw.
Dodatkowo:
· Zawężony repertuar wzorców przyjmowania substancji (mimo społecznych ograniczeń).
· Przyjmowanie substancji i przymus przyjmowania są nieodzownymi cechami uzależnienia.
Przebieg: Picie w weekendy i inne dni wolne od pracy
Używanie ciągłe.
Używanie okresowe (dipsomania).
Palimpsesta: luka pamięciowa. Ostra amnezja następowa, bez utraty świadomości, będąca skutkiem spożycia alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.
Nie wykryto jak dotąd „genu alkoholizmu”, jedynie szereg czynników predysponujących do uzależnienia. Rzecz jasna osoba nienadużywająca alkoholu mimo predyspozycji prawdopodobnie się nie uzależni. I odwrotnie – są osoby wiele lat nadużywające alkoholu bez objawów uzależnienia.
Czynniki psychologiczne
Większą skłonność do uzależniania się od substancji psychoaktywnych będzie miał człowiek, który nie miał prawidłowo zaspokojonych przez rodziców potrzeb życiowych i psychicznych, który nie został wyposażony w mechanizmy radzenia sobie z problemami życiowymi i emocjonalnymi. Pierwotnym źródłem zaburzeń doprowadzających do uzależnień jest środowisko rodzinne.
Czynniki środowiskowe
Zachowania związane z alkoholem są nagradzane społecznie. Imponowanie „mocną głową”, skojarzenia męskości z piciem, bycie odważnym, śmiałym, męskim, „duszą towarzystwa” sprzyja powtarzaniu takich zachowań. Niestety, kiedy osoba uzależni się skazywana jest przez tę samą społeczność na izolację.
Potrzeba zaspokojenia więzi grupowej powoduje zgodę na normę grupową jaką jest nadużywanie substancji psychoaktywnych w grupach dewiacyjnych. Dotyczy to osób z niską samooceną, które uważają się za odrzucone przez grupę stojącą hierarchicznie wyżej.
Picie szkodliwe to taki wzorzec picia alkoholu, który powoduje szkody zdrowotne: fizyczne, psychiczne, osobowościowe, interpersonalne.
Rozsądny limit: Statystycznie (sic!) określona graniczna ilość wypijanego alkoholu, poniżej której prawdopodobieństwo uzależnienia jest małe.
Porcja standardowa = 10 g czystego spirytusu:
Kufel 200 ml 5% piwa Lampka 100 ml 10% wina Kieliszek 25 ml 40% wódki
Najlepiej proponować osobom z rozpoznaniem szkodliwego używania alkoholu (nieuzależnionym) całkowitą abstynencję, jeśli jednak to nie jest akceptowane przez pacjenta należy postulować jak największe ograniczenie spożycia alkoholu. Maksymalny limit jego ilości, zmniejszający prawdopodobieństwo uzależnienia, wynosi:
Dla kobiet nie więcej niż 2 standardowe porcje 5 razy w tygodniu.
Oczywiście doradzanie osobom uzależnionym ograniczenia ilości spożywanego alkoholu jest błędem, z uwagi na upośledzenie kontroli nad alkoholem. Tu zawsze należy proponować abstynencję.
picie sprawia przyjemność
wzrost ochoty i tolerancji, „mocna głowa”
szukanie okazji do picia
inicjowanie wypijania kolejek
po wypiciu lepsze samopoczucie „dusza towarzystwa”
alkohol przynosi ulgę, uwalnia od napięcia picie kończy się „urwaniem filmu”
nieliczne próby picia ukrytego, w samotności, na kaca
„klin” przynosi ulgę
wyrzuty sumienia „kac moralny”
zaniedbywanie rodziny, konflikty małżeńskie
nieobecności w pracy
usprawiedliwianie picia licznymi okazjami
wzrost agresywności, konflikty z prawem
nieregularne odżywianie się
zaniedbanie wyglądu zewnętrznego
zaburzenia popędu seksualnego
picie ciągami
składanie przysiąg abstynencji, próby udowadniania silnej woli
poczucie pustki, bezradności
picie poranne – „kac gigant”
upijanie się w samotności
okresy długotrwałego opilstwa
spadek tolerancji na alkohol
sięganie po alkohole niekonsumpcyjne
rozpad więzi rodzinnych
degradacja zawodowa i społeczna
wynoszenie rzeczy, kradzieże w celu zdobycia środków na alkohol
otępienie alkoholowe
padaczka alkoholowa
alkohol staje się jedynym celem w życiu
psychozy alkoholowe m.in. majaczenie
ciężkie powikłania somatyczne
skrajne wyczerpanie organizmu
ŚMIERĆ
Należy pamiętać, że wywiad zebrany od osoby z problemami alkoholowymi jest często niewiarygodny z powodu stosowanych przez niego mechanizmów obronnych. Pomocne w określeniu diagnozy są testy diagnostyczne, badania laboratoryjne i wywiady od rodziny. W razie niepowodzenia diagnostycznego należy pacjenta skierować do poradni odwykowej, gdzie pracują przeszkoleni terapeuci odwykowi.
Spośród najczęściej stosowanych testów diagnostycznych (AUDIT – The Alcohol Use Disorders Identification Test, MAST – Michigan Alcoholism Screening Test) najmniej czasochłonny – acz skuteczny diagnostycznie – jest test CAGE, zawdzięczający swoją nazwę pierwszym literom wyrażeń: „cut down”, „angry” lub „annoy”, „gilty” i „eye opener”, które ilustrują treść pytań.
Interpretacja wyników
Odpowiedź tak na jedno z pytań – podejrzenie problemów alkoholowych.
Odpowiedź tak na dwa lub więcej pytań – duże prawdopodobieństwo uzależnienia od alkoholu.
Szkody somatyczne
1. Majaczenie alkoholowe
2. Paranoja alkoholowa
3. Ostra i przewlekła halucynoza alkoholowa
4. Depresje alkoholowe
5. Psychoza Korsakowa (alkoholowy zespół amnestyczny)
6. Encefalopatia alkoholowa
7. Otępienie alkoholowe
Prócz pacjentów z tendencjami samobójczymi, wymienieni w pozostałych punktach powinni być leczeni w szpitalach niepsychiatrycznych z uwagi na lepszą dostępność do laboratorium, sprzętu ratującego życie, lepsze możliwości diagnostyczne i lecznicze. Należy pamiętać, że u podłoża zaburzeń świadomości leżą zaburzenia somatyczne.
Tendencja do negatywnej oceny i agresji wobec alkoholików mogłaby być złagodzona przez zrozumienie mechanizmów uzależnienia. Osoba uzależniona nie określa sobie z własnej woli alkoholowej, destrukcyjnej wizji życia. Mechanizmy obronne działają na zasadzie błędnego koła, poza kontrolą i świadomością człowieka.
Koncepcja psychologicznych mechanizmów uzależnienia obejmuje:
Koncentracja życia emocjonalnego wokół efektów zażywania alkoholu. Głównymi źródłami stanów emocjonalnych są realia życiowe oraz aktywność własna jednostki, w tym także jej wyobrażenia i wspomnienia. Pragnieniem prawie wszystkich ludzi jest osiąganie pozytywnego bilansu emocjonalnego – dążenie do sytuacji korzystnych, unikanie niekorzystnych. Emocje mogą być źródłem informacji, motywacji i energii do zmiany. Sztuczną drogą ulepszania własnych stanów psychicznych jest bezpośrednie wpływanie na własne uczucia za pomocą substancji psychoaktywnych. Jest sposobem bardzo atrakcyjnym, ponieważ jest łatwo dostępnym źródłem przyjemności i oszczędza energię, którą trzeba by zużywać przy poszukiwaniu podobnych efektów na drodze naturalnej aktywności. Alkohol staje się podstawowym źródłem stanów pozytywnych. Stany emocjonalne przestają podtrzymywać naturalną więź między wewnętrznym światem jednostki a światem zewnętrznym.
Chroniczne nadużywanie alkoholu powoduje coraz większe cierpienie związane z obniżaniem się poziomu alkoholu we krwi. Źródłem zadowolenia staje się uśmierzanie stanów przykrych, np. cierpienia i napięcia. Alkohol staje się podstawowym środkiem na uśmierzanie stanów negatywnych. Staje się on obiektem silnego pragnienia znanego pod nazwą głód alkoholowy. W ten sposób uszkodzony zostaje jeden z podstawowych elementów instynktu samozachowawczego, gdyż cierpienie przestaje być czynnikiem odstręczającym od alkoholu, a staje się sygnałem uruchamiającym jego poszukiwanie. Staje się on jedynym środkiem umożliwiającym poprawę bilansu emocjonalnego. W tym sensie alkohol staje się ważniejszy niż najbliższe osoby, praca, przestrzeganie prawa i zasad moralnych, a więc ważniejszy od tych wszystkich elementów życia, które normalnie stanową źródła znaczących i pożądanych doświadczeń życiowych.
Jest zaburzeniem funkcji umysłowych, nie dopuszczającym do świadomości chorego konsekwencji nadużywania alkoholu i faktu uzależnienia, co mogłyby zagrozić kontynuowaniu picia. Każdy z nas dokonuje selekcji informacji, które docierają z zewnątrz, ponadto, dzięki wyobraźni tworzymy obrazy sytuacji i wydarzeń, których nie widzieliśmy. Dość często się zdarza, że w naszym obrazie rzeczywistości pojawiają się luki i zniekształcenia oraz treści, które nie mają pokrycia w faktach. Źródła tych zniekształceń tkwią w sferze emocjonalnej, w pragnienia i obawach. U osób zdrowych rozmiary tej rozbieżności utrzymują się w granicach bezpiecznej tolerancji. Blokowanie i zniekształcanie świadomości są mechanizmami obronnymi służącymi do obrony przed czymś zagrażającym, oddzielenia się od nieakceptowanej rzeczywistości (np. śmiertelnej choroby).
Narastanie zniekształceń poznawczych stanowi centralne zjawisko w uzależnieniach środków chemicznych. Uszkodzeniu ulega zdolność do spostrzegania i osądu, która prowadzi do samooszukiwania i zagubienia w złudzeniach. Wydaje się, że gdyby nie działanie coraz potężniejszego systemu iluzji i zaprzeczania, cierpienie i wstyd z powodu szkodliwych konsekwencji alkoholizmu byłoby zbyt ciężkie do uniesienia. Tak więc mechanizm ten doraźnie zabezpiecza poczucie wartości i godności osoby uzależnionej. Często się o tym zapomina, oczekując w kontakcie z pacjentem, że szybko i łatwo odrzuci tarczę chroniącą go bezpośrednio przed upadkiem na dno, poczuciem własnej nikczemności, bezwartościowości i poniżenia.
Oto główne elementy mechanizmu iluzji i zaprzeczeń:
magdziula11