Zakresy znaczeniowe pojęcia wychowanie: szerokie, węższe i najwęższe rozumienie wychowania.
Wychowanie w znaczeniu szerokim oznacza:
·
o przygotowanie jednostki do pełnienia zadań, stawianych przez cywilizację
o proces osiągania optymalnego rozwoju osobowości
o pewien rodzaj ludzkiej działalności, polegającej na wywoływaniu odpowiednich zmian w osobowości wychowanka
o wychowanie zawiera w sobie proces kształcenia, czyli nauczania i uczenia się
Wychowanie w znaczeniu wąskim określa się jako:
o celową i świadomą działalność zmierzającą do realizowania założonych celów
o wychowanie moralne oraz kształtowanie uczuciowo – emocjonalnej strony osobowości wychowanka
W ogólnym ujęciu, wychowanie to przygotowywanie jednostki do pełnego życia w społeczeństwie; pełni ono następujące funkcje:
o funkcję zachowawczą – przekazywanie tradycji, obyczajowości, wzorców zachowań panujących w danej społeczności
o funkcję twórczą – kształtowanie kreatywności wychowanka we wszystkich sferach jego życia
· Na ogół pojęcie „wychowanie” jest rozumiane w szerszym i węższym znaczeniu. Szerokie rozumienie terminu odnosi się do wychowania skoncentrowanego zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, jak również na sferze jej motywacji i konkretnych działań. Inaczej mówiąc, wychowanie takie jest utożsamiane z rozwijaniem, kształtowaniem osobowości pod względem wszystkich jej cech. Obejmuje zarówno nauczanie (uczenie się), jak i wychowanie w jego węższym znaczeniu. Innymi słowy przedmiotem wychowania w szerszym znaczeniu jest „ całość psychiki człowieka”, czyli „ogół procesów i właściwości psychicznych”, tj. zarówno intelektualnych ( umysłowych) emocjonalnych ( uczuciowych) i wolicjonalnych (chemia) łączenie z działaniem( K.Sośnicki, 1964 s. 34).
· Natomiast w węższym znaczeniu przez wychowanie rozumie się nade wszystko kształtowanie charakteru jednostki, „w którym-zgodnie z przekonaniem Bogdana Nawroczyńskiego-stała, silna, samodzielna, przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele wartościowe, w tym przede wszystkim cele moralne” ( cyt. za: W.Okoń, 2001, s.56).
· A zatem, wychowanie takie sprzyja głównie konstruktywnym przeżyciom emocjonalno-motywacyjnym jednostki oraz jej zachowaniom i postawom społecznie i moralnie pożądanym.
· W dalszych rozważaniach używa się pojęcia wychowanie wyłącznie w jego wąskim rozumieniu, szczególnie jako proces oddziaływań na dzieci i młodzież , mniej natomiast jako wyniku tego rodzaju oddziaływań na dziewczęta i chłopców.
· Wychowanie w szerokim sensie.
· Obejmuje ono wszelkie oddziaływania na człowieka współtworzące jego osobową indywidualność. Oddziaływanie rodzinne, szkolne, sąsiedzkie, koleżeńskie, zawodowe, grupy rówieśniczej, mediów masowych wpływają na człowieka: na jego postępowanie, decyzje, poglądy na konstytuowanie się osobowego Ja. W tym rozumieniu zawiera się często postulat troskliwej opieki, chronienia przed ewentualnymi niebezpieczeństwami i zagrożeniami (prewencja) oraz prowadzenia wychowanka ku „pełni rozwoju”( S. Kunowski Podstawy współczesnej pedagogiki, s.15-16 , 183-184).
· Niestety takie rozumienie wychowania niesie ze sobą zagrożenia, które możemy zidentyfikować na podstawie definicji wychowania podanej przez Tchorzewskiego. Autor ten jako cechy charakterystyczne wychowania wymienia m.in.: akomodację , czyli przystosowanie jednostek lub grupy do zastanych warunków i wymagań społecznych, aproksymację , czyli uświadomienie jednostkom ich możliwości oraz form zachowań przybierających postać określonych powinności, indoktrynację – czyli systematyczny i zorganizowany wpływ na poglądy i przekonania jednostek bądź grupy.( A. de Tchorzewski Wychowanie i jego właściwości.W:A.de Tchorzewski (red.),Wychowanie w kontekście teoretycznym. Bydgoszcz 1993, s. 29-30, Teoria wychowania w poszukiwaniu nowego paradygmatu. W: A. de Tchorzewski ( red.), Współczesne konteksty wychowania. W kręgu pytań i dyskusji. Bydgoszcz , 2002 , s.18n. ).
· Także definicja Krzysztofa Konarzewskiego – „ jeden człowiek stara się zmienić innego człowieka”( K. Konarzewski Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych. Warszawa 1982, s.5).Wskazuje na możliwość wystąpienia również wpływów niepożytecznych, wychowawczo bezwartościowych, niedopuszczalnych z powodów etycznych. Nie wszystkie zmiany dokonujące się w osobowościach wychowanków są zmianami korzystnymi, pozytywnymi pożądanymi przez podmiot i służącymi rozwojowi jego osobowości.
· Wychowanie w sensie węższym.
· Obejmuje wszelkie zamierzone oddziaływania na wychowanka podejmowane w określonym celu i w określonej sytuacji. Jak stwierdza Roman Schulz „ wychowanie interpretowane jest przede wszystkim teleologicznie i prakseologicznie- jako planowa aktywność człowieka zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości ludzi” (R. Schulz Elementy pedagogicznego obrazu wychowania , 1990 s.6).
· Mamy tu wyraźne postawienie problemu wartości i otwarcie się na perspektywę aksjologiczną.
· Każdy, kto naucza i wychowuje chce przezwyciężyć niedomagania i braki , by osiągnąć to, czego pragnie. Wychowawca, mający przed sobą wychowanka w jego określonej sytuacji egzystencjalnej ( w jego byciu teraz ), chce doprowadzić go do osiągnięcia stanu, który możemy wyrazić jako „może być” lub „powinien być”. Zaledwie zaczynamy nauczać i wychowywać, chcemy coś osiągnąć. Gdyby wychowawca , nauczyciel nie stawiał sobie żadnego celu nie byłby potrzebny. Wychowanie i nauczanie są nie do pomyślenia bez postawienia celu, a więc nie istnieją bez wartościowania.
· Zwróćmy uwagę na pewne nieporozumienie związane z ciągle popularnym w kręgach pedagogicznych w naszym kraju zwłaszcza wśród praktyków specyficznym pojmowaniem wychowania w tzw. „pedagogice socjalistycznej” ( H. Muszyński Zarys teorii wychowania Warszawa PWN 1981 s. 25)
· Wychowanie możemy rozumieć jak sugeruje doktor Heliodor Muszyński: jako oddziaływanie społeczności dorosłych ( starszej generacji) na młodszych, a także jako pewne sposoby oddziaływania i osiągania zamierzonych rezultatów wychowawczych( np. postawy solidarności, tolerancji czy pracowitości). Tego rodzaju działanie może jednak stanowić tylko część wychowania , jakiś jego aspekt, ale nie wyjaśnia jego całości i jego istoty. Muszyński wychodzi z założenia że do wychowania należy jedynie „ dokonanie określonych, z góry założonych i uznanych za pożądane zmian.” (Tamże, s.23-24)
· Wyraźnie jest tu pomijany ontyczny aspekt „rzeczywistości wychowania” Tymczasem proces wychowania, jako jedna z form działalności człowieka, ma specyficzną strukturę ontyczną podobnie jak wszelkie inne formy relacji międzyludzkich. ( Tamże, s. 19-21, 184-185).
· Definicja de Tchorzewskiego ujmuje wychowanie jako „byt społeczny, będący wytworem przynajmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący (działający) kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowywanemu (doznającemu) osiągnąć wzrost własnej tożsamości. (A de. Tchorzewski Wychowanie i jego właściwości , s.44, 46-48, Teoria wychowania w poszukiwaniu nowego paradygmatu, s. 30, 32-33.)
· Możemy w tej definicji zauważyć zarówno wymiar prakseologiczny, jak i teleologiczny ,wyrażony w kategorii „wzrost własnej tożsamości” ( E. Kubiak- Szymborska , D. Zając Wokół podstawowych zagadnień teorii wychowania, s. 56)
Obejmuje zamierzone wpływanie na sferę emocjonalno-wolicjonalną jednostki lub dążenie do wypracowania określonej postawy, umiejętności czy aspektu osobowości. Może również chodzić o nabycie określonej cnoty, co wprawdzie wpisuje się w kontekst całej działalności wychowawczej, ale może być potraktowane jako jej element lub dziedzina.
Źródło: M. Nowak „Teorie i koncepcje wychowania” Wydawnictwa Akademickie i profesjonalne Warszawa 2008, s.189-191.
emaciak