Reguła Benedyktyńska.pdf

Wprowadzenie

Reguła św. Benedykta to fundament życia mniszego w Kościele

zachodnim już od kilkunastu stuleci. Jednak w ciągu tak długiego czasu nic

nie straciła na wartości. Następujące po sobie pokolenia mnichów i mniszek

nadal dostrzegają w niej urzekający i zawsze aktualny sposób życia,

realizację chrześcijańskiego ideału naśladowania Chrystusa przez

postępowanie pełne umiaru, zaproponowane przez Mistrza odznaczającego

się umiłowaniem Boga nade wszystko i głęboką, nadprzyrodzoną mądrością.

Mistrzowie życia duchowego, zarówno znani z imienia, jak i anonimowi,

pozostawili wiele reguł, ale żadna z nich nie zdobyła takiej popularności ani

nie odegrała takiej roli jako żywa norma dla żywych ludzi. Reguła

benedyktyńska „wyrasta” z doświadczenia wielkiego człowieka, który

głęboko przeżył treść Ewangelii i pragnął podzielić się swym

doświadczeniem z innymi, aby także oni osobiście zetknęli się z Chrystusem

we wspólnocie zakonnej.

Reguła św. Benedykta pozwala nam również najpewniej poznać

osobowość świętego Autora, którego życie znamy z II księgi Dialogów św.

Grzegorza Wielkiego. Jednak tekst św. Papieża reprezentuje formę literacką

odpowiadającą ówczesnej epoce, jest dziełem przede wszystkim budującym:

szczegóły historyczne i biograficzne mają na celu ukazać duchową wielkość

opisywanej postaci. Dialogi nie są opracowaniem historycznym, opartym na

gruntownie badanych dokumentach, mimo że św. Grzegorz starał się

rzetelnie przekazać informacje o życiu św. Benedykta. O ile dawniej było

rzeczą oczywistą, że św. Grzegorz Wielki uważał Regułę św. Benedykta za

podstawową normę życia zakonnego, o tyle nowsze badania zwracają naszą

uwagę na fakt, że w tekstach św. Grzegorza występują inne zwyczaje

zakonne i inne rozwiązania kwestii związanych z dyscypliną mniszą, niż

podaje Reguła św. Benedykta. Na pewno św. Grzegorz wiedział o Regule

św. Benedykta i bardzo ją cenił, ale trudno jest nazwać go benedyktynem w

dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Jest on przedstawicielem zachodniego

monastycyzmu, lecz jego teksty nie świadczą, że uważał Regułę za

podstawową normę życia zakonnego. Na pewno św. Benedykt jest postacią

historyczną i chociaż poza Dialogami św. Grzegorza nie mamy innych

przekazów z VI w. o jego życiu i działalności, jednak istnieją i to bardzo

stare świadectwa dotyczące kultu. Pewne szczegóły z Dialogów mogą

budzić zastrzeżenia historyków, ale na pewno zasadniczy trzon przekazu jest

prawdziwy, zarówno działalność, jak i pisma św. Grzegorza świadczą o tym,

że bardzo miłował prawdę. O ile Dialogi akcentują cudowne znaki

potwierdzające głęboką więź św. Benedykta z Bogiem, o tyle w Regule

ukazuje się jego osobowość - pełna głębi, umiaru i nadprzyrodzonej

mądrości.

Przez długie wieki uważano Regułę św. Benedykta za tekst całkowicie

oryginalny, sformułowany przez świętego Autora na podstawie osobistego

doświadczenia. Znane są inne reguły mnisze rozpowszechnione na

Zachodzie: sam św. Benedykt wspomina w zakończeniu swego tekstu

Regułę św. Bazylego i zachęca do czytania Ojców mniszego życia (RB

73,5). W IX w. św. Benedykt z Aniane, reformator monastycyzmu, który

przyczynił się do zaprowadzenia Reguły św. Benedykta w państwie

karolińskim, zebrał znane w tym czasie łacińskie reguły (teksty oryginalne i

przekłady) w dwóch dziełach: Codex Regularum - zawierający teksty reguł -

i Concordia Regularum, gdzie zestawione są fragmenty różnych dzieł w

porządku tematycznym, omawiające różne kwestie składające się na całość

zakonnego życia. Codex Regularum św. Benedykta z Aniane zawiera także

anonimową Regułę Mistrza - zwaną tak ze względu na identyczne początki

poszczególnych rozdziałów, w których Pan odpowiada przez Mistrza

uczniom, zwracającym się do niego z pytaniami. Objętość Reguły Mistrza

trzykrotnie przekracza objętość Reguły św. Benedykta, wiele fragmentów

obu tekstów wykazuje bardzo daleko idące podobieństwo, zwłaszcza w

pierwszej części. Sądzono, że Reguła Mistrza jest nieudolnym

naśladownictwem Reguły św. Benedykta, rozbudowującym konsekwentnie,

choć nie zawsze roztropnie, jego myśl. Do wystąpienia o. A. Genestout na

Kongresie Opatów w Rzymie w 1938 r. nie zwracano tak wiele uwagi na

Regułę Mistrza. Wielką dyskusję wywołała teza mnicha z Solesmes

głosząca, że Reguła Mistrza jest wcześniejsza i stanowiła wzór dla św.

Benedykta.

W ciągu około trzydziestu lat najwybitniejsi znawcy problemów

monastycznych oraz historii Kościoła przełomu V i VI wieku zabierali głos

w sporze nazywanym niekiedy kwestią homerycką XX w. Nie zawsze

przytaczano argumenty ściśle naukowe - historyczne i literackie - często w

podtekście wypowiedzi tkwiło przekonanie, że uznanie chronologicznego

pierwszeństwa Reguły Mistrza stanowiłoby jakieś pomniejszenie roli św.

Benedykta. Sądzono, że nie można się zgodzić z faktem, że św. Patriarcha

mnichów Zachodu mógł i to w znacznej mierze korzystać z tekstu pod

wieloma względami tak przeciętnego. Wydaje się, że ci uczniowie i czciciele

św. Benedykta nie mogli się wyzwolić ze współczesnego im sposobu

myślenia o prawie autorskim, oryginalności i samodzielności tekstu

literackiego.

W dzisiejszych czasach przy ocenie tekstu literackiego lub naukowego

zwraca się uwagę, czy autor umie myśleć samodzielnie, wydawać krytyczne,

trafne sądy, czy też zadowala się tylko naśladowaniem poprzedników. Jeżeli

uczciwie przedstawia myśli innych, powołuje się na ich dzieła, można

ocenić jego pracę jako dobre, przeciętne opracowanie. Jeśli natomiast ktoś

wykorzystuje obce myśli bez podania autora, dopuszcza się plagiatu, czyli

swego rodzaju kradzieży, dyskwalifikując w ten sposób swoje dzieło. Jest to

związane z prawami autora do tekstu. Tymczasem zarówno św. Benedykt,

jak i autor Reguły Mistrza oraz twórcy innych dawnych tekstów często w

ogóle nie podpisywali swoich dzieł, działali całkowicie bezinteresownie,

traktując swoją twórczość literacką jako duchowe posłannictwo,

przekazywanie Bożej wiedzy, którą sami otrzymali dzięki przemyśleniom i

doświadczeniom własnego życia religijnego. Nie uważano za plagiat

przepisywania fragmentów innych dzieł bez podania źródła; wychodzono z

założenia, że stanowi to dobro wszystkich, z którego można czerpać dla

wspólnego celu, którym jest w tym wypadku przekazanie zasad życia

religijnego.

Każde dzieło wyraża osobowość swego autora, nawet jeśli tematyka i

zasadniczy sposób podejścia do omawianego problemu u kilku autorów są

identyczne lub bardzo podobne. Reguła św. Benedykta ukazuje Autora jako

świętego męża, który na wszystko patrzy z Bożej perspektywy, ocenia

kierując się umiarem i głęboką roztropnością. Mistrz to sprawny organizator,

gorliwy opat przeświadczony o własnym autorytecie - podaje prostym

mnichom zasady bardzo konkretne, które mają ich ustrzec przed poważnymi

błędami, mówi o nieustannej kontroli we wszystkich dziedzinach życia. Dziś

dostrzegamy wyraźnie wszystkie ograniczenia Mistrza, jego sposób

myślenia przypominający pod pewnymi względami ekskluzywizm Ludu

Wybranego Starego Testamentu (por. np. wypowiedzi o świeckich w RM

1,6; 7,31; 24,10.23; 56,1.11.15; 61,12.14.15), jednostronność, rytualizm i

brak zaufania do możliwości innych ludzi.

Tradycja monastyczna cieszyła się powszechnym szacunkiem we

wszystkich ośrodkach monastycznych. Dlatego św. Benedykt mógł uważać

za naturalne przejęcie z wcześniejszego tekstu obszernych fragmentów,

które uważał za odpowiednie do przekazania swoich idei. Porównując

szczegółowo obydwie reguły można zauważyć, że w paralelnych miejscach

występują znaczne różnice, niewielkie na pierwszy rzut oka, ale świadczące

o odmiennym sposobie myślenia obydwu autorów. Jeżeli się założy, że

Reguła Mistrza jest wcześniejsza i że św. Benedykt mógł korzystać z wersji,

którą obecnie posiadamy, to i tak wyraźnie widać, że nie przepisywał

niczego bez głębokiego zastanowienia: bezustannie korygował tekst Mistrza,

nie przejmował niczego, co świadczy o przeciętności, ciasnocie,

jednostronności myślenia i innych ograniczeniach. Wprowadzał zmiany

wszędzie tam, gdzie uważał to za stosowne.

W dyskusji na temat stosunku Reguły św. Benedykta do Reguły

Mistrza bardzo ważną rolę odegrał o. Adalbert de Vogüé z opactwa La

Pierre-qui-vire. Pod koniec lat pięćdziesiątych zaczął publikować wiele

artykułów i książek, między innymi krytyczne wydania Reguły św.

Benedykta z komentarzem, Reguły Mistrza i Reguły Eugipiusza. W swoich

opracowaniach francuski benedyktyn konsekwentnie uzasadnia

chronologiczne pierwszeństwo Reguły Mistrza i jej wpływ na św.

Benedykta. Imponuje rozległą erudycją, doskonałą znajomością zagadnień

historycznych i językowych. Szczegółowo uzasadnia wszystkie rozwiązania,

jakie proponuje, wykazując głębokie osobiste zaangażowanie w pracę, której

celem jest odsłonięcie historycznej prawdy o powstaniu Reguły św.

Benedykta. Do dyskusji na temat chronologii obu reguł włączył się w

okresie, kiedy w toku polemik nie zawsze stosowano argumenty ściśle

naukowe - często dochodziło do głosu nastawienie uczuciowe i dążenie do

obrony za wszelką cenę tradycyjnej tezy - odejście od niej wydawało się

niektórym autorom pomniejszeniem dziejowej roli św. Benedykta. O. A. de

Vogüé zawsze stosował metody ściśle naukowe, choć - trzeba powiedzieć -

nie bez zastrzeżeń udowodnił swoje tezy; dziś i to z dużym

prawdopodobieństwem, Regule Mistrza przyznaje się pierwszeństwo

chronologiczne, natomiast trudniej uzasadnić zależność doktrynalną Reguły

św. Benedykta od wcześniejszego tekstu, jak to by wynikało z opracowań

francuskiego uczonego, który ciągle podkreśla podobieństwa obu

dokumentów.

A. de Vogüé uważa, że Reguła Mistrza powstała w latach 500 - 530 w

Italii, na południe od Rzymu, opiera się przy tym na badaniach

historycznych i analizie językowej. Inni badacze natomiast jako miejsce

powstania Reguły Mistrza podają Galię - być może wyspę Lérins, gdzie

szeroko stosowano ideę klasztoru jako szkoły służby Pańskiej, odgrywającą

tak ważną rolę w Regule Mistrza i podjętą w prologu Reguły św. Benedykta

(F. Masai, E. Manning).

Badania języka mogą wyjaśnić wiele kwestii z dużym

prawdopodobieństwem, ale nie można przy ich stosowaniu mieć pewności

chociażby takiej, o jakiej mówi się w naukach ścisłych. Język Reguły

Mistrza odbiega od klasycznej łaciny jeszcze bardziej niż język Reguły św.

Benedykta. Dawniej filologowie sądzili, że świadczy to o późniejszym

powstaniu tekstu, w czasie gdy łacina była jeszcze bardziej zniekształcona

niż za życia św. Benedykta. W takich sytuacjach trzeba wziąć pod uwagę

warunki, w jakich powstały, dlatego też w analizach trzeba uwzględniać

bardzo wiele czynników i pod tym względem A. de Vogüé prezentuje

bogatszy zasób wiedzy niż jego przeciwnicy w dyskusji. Ale i jego wnioski

nie zawsze muszą być jedynym możliwym wytłumaczeniem

zaobserwowanych zjawisk językowych.

Niektórzy badacze mówią o jednej zachodniej regule monastycznej,

która występuje w różnych wersjach, zależnie od miejsca, w którym ją

praktykowano. Kiedy czyta się i porównuje różne reguły, hipoteza ta wydaje

się ciekawa i możliwa do przyjęcia. Możliwe, że św. Benedykt znał

wcześniejsze stadium Reguły Mistrza, ale trudno jest na ten temat cokolwiek

powiedzieć, ponieważ materiały źródłowe są bardzo skromne. Być może

najbliższe lata przyniosą odkrycia, które rzucą nowe światło na problem

podobieństwa obu reguł.

Próbowano również „ocalić honor” św. Benedykta przypisując mu

także autorstwo Reguły Mistrza, która miałaby być jego młodzieńczym

dziełem i obowiązywać w Subiaco. Potem św. Benedykt miałby przerobić

swój tekst, skrócić i dostosować do warunków, jakie istniały na Monte

Cassino ok. 530 roku. Jednakże tak głębokie różnice w mentalności obydwu

autorów trudno jest wytłumaczyć tylko upływem czasu i wzbogacaniem

życiowego doświadczenia. Z jednej strony szczegółowe regulowanie

wszystkich kwestii, narzucanie rozwiązań jako najlepszych, rozwlekłość i

rytualizm, z drugiej umiar, powściągliwość, skromność, oszczędność słów i

zwięzłość wypowiedzi. Często człowiek z biegiem lat staje się bardziej

skory do mówienia, doświadczenie utwierdza go w przekonaniu o własnej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: