{1}{1}25.000 {32}{181}Tylko jedna istota|opanowała każdy zakštek ziemi. {228}{318}Tš istotš jestemy my. {343}{490}Na całym wiecie wykorzystujemy|swš pomysłowoć, by przeżyć w dziczy, {492}{630}z dala od wielkich miast,|twarzš w twarz z surowš naturš. {677}{761}Oto Planeta Ludzi.|W tłumaczeniu titi. {1051}{1170}Góry należš do najokrutniejszych|rodowisk na wiecie. {1247}{1380}W cišgu godziny pogoda może się tu|zmienić z tropikalnej w arktycznš. {1485}{1586}Im wyżej się wspinasz,|tym jest trudniej... {1591}{1674}...aż znika nawet tlen. {1796}{1881}A jednak miliony ludzi|mieszkajš w górach... {1987}{2080}...bšd to szukajšc schronienia|od konfliktu, {2082}{2186}bšd korzystajšc z zasobów,|których gdzie indziej nie znajdš. {2264}{2327}Aby przeżyć, muszš zaadaptować się {2329}{2431}w sposób najbardziej|zaskakujšcy i pomysłowy. {2477}{2553}Oto ich historie. {3160}{3308}GÓRY -|W ROZRZEDZONYM POWIETRZU {3541}{3687}Ałtaj w Mongolii to jeden|z najodleglejszych ziemskich zakštków. {3768}{3869}Dla żyjšcych w tym|jałowym krajobrazie ludzi {3872}{3977}polowanie jest prawie niemożliwe. {3979}{4056}Chyba, że skorzystajš z pomocy. {4177}{4286}Sailau Jadik i jego syn Berik|sš Kazachami. {4288}{4410}Dzi szukajš najlepszego partnera|do polowania. {4444}{4522}Orła przedniego. {4572}{4696}{Y:i}Z pomocš orła możesz|wszystko upolować. {4716}{4820}{Y:i}Nie ma lepszego myliwego|pod słońcem. {4887}{4994}Te młode ptaki sš prawie gotowe|do opuszczenia gniazda. {5078}{5198}Jeli 16-letni Berik którego złowi,|będzie to pierwszy krok, {5200}{5310}by stać się kazachskim myliwym,|jak jego ojciec. {5364}{5415}To wielki pierwszy krok. {5472}{5533}{Y:i}Bšd ostrożny. {6171}{6263}{Y:i}Spróbuj nie nadepnšć na pisklęta. {6310}{6436}Od kiedy Kazachowie schronili się|w tych górach prawie 200 lat temu, {6438}{6506}zawsze kradli pisklęta orłów. {6684}{6787}Oczy orłów sš wielokrotnie|lepsze od ludzkich {6789}{6860}i mogš wypatrzyć ofiarę|z dwóch kilometrów. {6902}{6986}Jeli Berik nauczy orła|polować dla niego, {6989}{7123}dołšczy do kilkuset Kazachów,|którzy jeszcze znajš tę sztukę. {7227}{7335}{Y:i}Dobra robota, Berik.|Wspaniały, ałtajski ptak. {7461}{7575}Berik nazwał swego nowego orła Balapan. {7621}{7735}Jeli dobrze pójdzie, Balapan|stanie się jego partnerem do polowań. {7808}{7909}Lecz jej wytrenowanie|zajmie pięć miesięcy. {8247}{8371}Pięć miesięcy póniej czas, by|Berik i dorosła już Balapan {8373}{8439}wyruszyli na swój pierwszy wspólny łów. {8513}{8589}Polujš na lisa mongolskiego, {8591}{8735}zwierzę tak nieuchwytne,|że tylko orzeł ma szansę je złapać. {8883}{9027}Lecz by Balapan mogła złapać lisa,|Berik musi zabrać jš wyżej w góry. {9111}{9242}Tu ma wietny punkt obserwacyjny,|by dostrzec najlżejszy ruch. {9306}{9413}{Y:i}Spójrz, lis chyba chowa się tam. {9456}{9532}{Y:i}W tamtych skałach. {9552}{9638}{Y:i}Na mój znak - przygotuj orła. {9662}{9749}{Y:i}Niech leci, gdy dostrzeże lisa. {9960}{10086}Berik ma nadzieję, że odezwie się|instynkt łowiecki Balapan. {10278}{10337}{Y:i}Przygotuj się! {11316}{11380}Balapan zawiodła. {11449}{11581}Berik jest zmartwiony.|Czy Balapan ma instynkt zabójcy? {11906}{12016}Zgodnie z tradycjš, kazachscy myliwi|tworzš ze swym orłem duet przez siedem lat, {12018}{12155}nim puszczš go wolno,|lecz Berik ma wštpliwoci. {12192}{12261}{Y:i}Nie przejmuj się. {12264}{12371}{Y:i}Ona jeszcze nigdy|nie widziała skaczšcego lisa. {12445}{12577}{Y:i}Jutro już się jej uda. {12850}{12959}O wicie ojciec z synem wracajš w góry. {13051}{13112}Jeli Balapan nie złapie lisa, {13114}{13241}Berik będzie musiał jš wypucić|i wytrenować innego orła. {14841}{14956}Balapan złapała lisa,|tak, jak została nauczona. {14983}{15060}Zwarła się z lisem|w miertelnym zapasie. {15823}{15924}Sailau zabija lisa najszybciej,|jak potrafi. {16010}{16137}Zgodnie z kazachskš tradycjš|Balapan dostaje lisie płuca. {16218}{16331}Z jego gęstego futra|uszyje się zimowe ubranie. {16424}{16573}Berik udowodnił, że jest|wartociowym łowcš kazachskim. {16620}{16747}{Y:i}Gratulacje, synu!|Uszczęliwiłe swego ojca. {16816}{16936}{Y:i}Jeste teraz mężczyznš z naszego ludu. {17058}{17206}Od kiedy żyjš na Ałtaju, Kazachowie|zawsze polegali na orłach. {17290}{17426}Jednak nie wszyscy górscy ludzie|otrzymujš pomoc od zwierzšt. {17470}{17556}Na skraju Wielkich Rowów Afrykańskich {17558}{17683}zmiany geologiczne utworzyły|w Etiopii Góry Semien. {17740}{17834}Olbrzymie klify uformowały|tu naturalnš twierdzę, {17836}{17953}w której ludzie od stuleci szukali|schronienia przed konfliktami u podnóża. {18067}{18185}Wioska Getabit jest jednš ze stu,|rozsianych tak stromo, {18187}{18299}że ich mieszkańcy mogš uprawiać|jedynie cienkie paski lšdu {18301}{18353}wzdłuż krawędzi urwisk. {18545}{18659}Lecz ponad 200 metrowe urwisko|jest ostatnim ich zmartwieniem. {18661}{18745}Dzi, w trakcie dorocznych żniw, {18747}{18859}na ich zboże czyha wygłodniały wróg. {19033}{19175}To dżelady, które kochajš|krać farmerom zboże. {19228}{19362}Grupa prawie 600 małp kršży po|skałach otaczajšcych wie Getabit, {19392}{19486}prowadzona przez samce|o szczękach większych, niż lwie. {19545}{19613}To przebiegli złodzieje. {19618}{19718}W ochronie upraw przed małpami|farmerzy z urwisk {19721}{19844}polegajš na swych dzieciach,|jak 12 letni Dereje. {19846}{19952}{Y:i}Dżelady sš bardzo silne. {19957}{20050}{Y:i}Zabiły wiele owiec. {20104}{20209}{Y:i}Raniły wielu ludzi. {20231}{20329}{Y:i}Idcie stšd, precz! {20340}{20458}{Y:i}Jestem na nie wciekły. {20502}{20637}Jako że teren przylega do parku narodowego,|dżelady sš pod ochronš. {20702}{20738}{Y:i}Precz! {20775}{20907}{Y:i}Za zabicie dżelady grozi|7 miesięcy więzienia. {20941}{21061}{Y:i}Trzeba więc je odstraszać. {21114}{21212}Gdy zbliża się noc,|dżelady przestajš atakować. {21358}{21469}Ale uprawy Dereje sš już dojrzałe|i chłopak wie, że jutro {21471}{21550}małpy będš jeszcze agresywniejsze. {21552}{21694}Więc z dwiema siostrami i bratem|obozuje na swym polu. {21814}{21904}{Y:i}Zjadły dzi dużo zboża. {21935}{22059}{Y:i}A jeli przyjdš dużš grupš?|Największa przyjdzie po mnie. {22062}{22211}{Y:i}Musisz się bronić.|Przepędzić je. {22287}{22388}W nocy temperatury|gwałtownie spadajš blisko zera. {22425}{22525}Gęste futro dżelad|chroni je przed zimnem, {22528}{22629}ale ludzie muszš tulić się|do siebie, by utrzymać ciepło. {22725}{22802}O wicie dżelady atakujš. {22942}{23090}Pierwsze nacierajš wielkie samce,|za cel obierajšc sobie stogi siana Dereje. {23132}{23280}Odpędza je, lecz dżelady sš przebiegłe -|samce miały zmylić przeciwnika. {23407}{23486}Na drugim końcu pola Dereje,|poza zasięgiem wzroku, {23488}{23577}główna armia przypuszcza|prawdziwy atak. {23619}{23727}Tak wielka grupa potrafi|ogołocić pole w kilka minut. {23755}{23840}{Y:i}Uwaga, dżelady atakujš! {23853}{23952}{Y:i}Włanie weszły na pole! {24103}{24194}{Y:i}Z której strony nadchodzš? {24202}{24297}{Y:i}Żerujš po drugiej stronie pola. {24411}{24561}Jeli Dereje się nie pospieszy,|jego rodzina straci zapasy na zimę. {25294}{25410}Dereje udało się - wyrzucił dżelady. {25469}{25556}W końcu zbiera plony. {25779}{25895}{Y:i}Jestem szczęliwy.|Moja pola sš bezpieczne. {25949}{26088}{Y:i}Cieszę się, że mogę już nocować w domu. {26138}{26188}Dereje mieszka w Górach Semien {26190}{26297}ponieważ jego przodkowie|schronili się tu przed wiekami. {26299}{26412}Lecz w niektórych zakštkach wiata|ludzie osiadajš w górach, {26414}{26534}gdyż jest w nich co, czego pragnš. {26706}{26828}Góry rodziły się, gdy zderzały się|płyty kontynentalne. {26869}{27010}Te potężne wstrzšsy często|odsłaniały złoża cennych minerałów. {27023}{27124}Nigdzie nie było ich więcej|niż tu, w Indonezji, {27126}{27241}ojczynie największej iloci|aktywnych wulkanów na Ziemi. {27490}{27544}Tutejsi mieszkańcy ryzykujš życiem {27546}{27657}dla minerałów niezbędnych|w wielu ważnych gałęziach przemysłu. {27695}{27745}Siarka. {27793}{27895}Hartomo i Sulaiman|sš wydobywcami siarki. {27924}{28034}Dzi idš tam,|gdzie niewielu odważa się ić. {28075}{28158}Do serca aktywnego wulkanu. {28192}{28342}{Y:i}Dużo jest wielkich gór, lecz|tylko jedna dostarcza nam siarki. {28650}{28781}To krater Ijen, jedno|z najtoksyczniejszych miejsc na Ziemi. {28836}{28984}W jego rodku znajduje się jezioro|wypełnione 2,5 tonami kwasu. {29178}{29273}W głębi gór czysty trujšcy gaz {29275}{29400}kosztował życie 74 górników|w cišgu ostatnich 40 lat. {29692}{29790}{Y:i}Te górskie gazy sš niebezpieczne. {29899}{30000}{Y:i}Można od nich stracić przytomnoć. {30090}{30232}{Y:i}Nasze rodziny sš zaniepokojone,|gdy tu idziemy. {30300}{30409}Stężenie siarkowodoru,|którym zmuszeni sš oddychać, {30411}{30467}40-krotnie przekracza normę. {30684}{30771}Po jakim czasie niszczy ich płuca. {30990}{31083}{Y:i}Gaz pali w oczy, {31085}{31209}{Y:i}podrażnia gardło|i drogi oddechowe. {31666}{31766}Gdy Hartomo i Sulaiman|zdobędš doć siarki, {31767}{31872}niosš jš 200 metrów|od krawędzi krateru. {32030}{32120}Każdy z nich niesie 90 kilo, {32122}{32210}prawie półtora raza więcej,|niż sami ważš. {32314}{32421}Ich ciała drogo płacš za tę pracę. {32541}{32689}{Y:i}Mówiš, że przez tę pracę|możemy krócej żyć. {32762}{32865}{Y:i}Robię to, by nakarmić żonę i dzieci. {32881}{33011}{Y:i}Żadna inna praca|nie jest tak dobrze płatna. {33275}{33401}Sulaiman i Hartomo|dostajš 5$ za jeden ładunek. {33451}{33550}Życie górników zawsze było ciężkie. {33591}{33660}Lecz nie tylko górnicy majš pod górkę. {33662}{33772}Dla niektórych mieszkańców gór|wyzwaniem jest samo znalezienie pożywienia. {33838}{33888}Na południowym Pacyfiku leży {33891}{34011}druga co do wielkoci wyspa wiata|- Nowa Gwinea. {34079}{34210}To jeden z biologicznie najbogatszych|górskich krajobrazów na Ziemi. {34247...
titi4