Kilkadziesiąt pytań wraz z dobrze opracowanymi odpowiedziami (prawa człowieka - dr Jabłoński).doc

1.Prawa a wolności jednostki.

Prawa człowieka to wartości o charakterze filozoficznym, religijnym, politycznym i etnicznym; postulaty moralne mające swe źródło w systemie wartości właściwym dla człowieka żyjącego w określonym miejscu i czasie, będące wyrazem rozwoju i samorealizacji jednostki; są to uprawnienia, które przysługują jednostce niezależnie od jej przynależności państwowej i statusu społecznego. Podstawą jest wyłącznie fakt, że jest on człowiekiem. Są to wszystkie uprawnienia jednostki, które decydują i określają ich zakres niezależności i zdolności do samorealizacji. Są to wszystkie uprawnienia, które przysługują jednostce podlegające jurysdykcji danego państwa.

Wolność jest to możność postępowania według własnej woli zainteresowanej osoby, a więc możność wyboru różnego postępowania. W przypadku wolności jej zakres nie wynika z prawa w znaczeniu przedmiotowym. Obowiązujące prawo ustanawia wyłącznie granice wolności. W przypadku ograniczenia wolności to nie jednostka musi podać podstawę prawną dla jego ograniczenia, a właściwy organ państwowy, którego działanie powoduje skutek powstania jego ograniczenia.

Różnice pomiędzy prawami i wolnościami obywatelskimi dzielą te ostatnie na wolności osobiste i polityczne, w zależności czy chodzi o sferę życia prywatnego, czy publicznego. Wolności osobiste przysługują wszystkim jednostkom, bez względu na ich przynależność państwową, natomiast wolności polityczne zastrzeżone są tylko dla obywateli danego państwa.

2.Prawa podstawowe a prawa konstytucyjne.

Prawa konstytucyjne to te uprawnienia, które wyrażone zostają w konstytucji. Poza bezpośrednio wyrażonymi w konstytucji zalicza się również te, które wynikają z norm konstytucyjnych, a artykułowane są w związku z działaniem sądów i innych organów – w szczególności tych, które powołane zostały do orzekania o zgodności norm prawnych z konstytucją.

W przypadku praw konstytucyjnych utożsamiane są niekiedy z prawami podstawowymi, które w największym stopniu dotyczą ochrony istotnych interesów obywateli. O tym, że prawo ma charakter podstawowy nie decyduje nazwa ani miejsce umieszczenia tego prawa, lecz szczególna treść w nim wyrażona. Pod pojęciem praw podstawowych rozumie się takie uprawnienia jednostki, którym przyznaje się moc wyższą od pozostałych. Będą to więc takie prawa podmiotowe, których jednostkę traktować się będzie jako podmiot zespołu praw.

3.Generacja praw jednostki.

Prawa pierwszej generacji są to prawa obywatelskie i polityczne sformułowane na przełomie wieków VIII i IX pod wpływem koncepcji liberalnych, a następnie zawarte w szeregu konstytucji oraz w Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966r.

Prawa drugiej generacji powstały pod wpływem koncepcji socjalistycznych i obejmują prawa o charakterze gospodarczym, socjalnym i kulturalnym. Występują w konstytucjach różnych państw od czasu zakończenia I wojny światowej. Formułuje je również Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966r.

Prawa trzeciej generacji zwane inaczej prawami solidarnościowymi lub kolektywnymi. W ich przypadku trudniej jest powiązać je z określoną doktryną. Ukształtowały się w latach 70-tych XX wieku. W odróżnieniu od praw dwóch poprzednich generacji nie mamy do czynienia z prawami przysługującymi jednostce, ale z prawami przysługującymi grupom społecznym.

4.Prawa klasyczne i prawa socjalne.

Prawa klasyczne ( tradycyjne) są to prawa służące ochronie sfery wolności jednostki, prawa chroniące ją przed ingerencjami ze strony państwa. Sformułowane są z reguły w konstytucji w formie indywidualnego uprawnienia bądź poprzez wskazanie granic wolności jednostki. Działają one bezpośrednio, tzn. że wystarczy ich zagwarantowanie w konstytucji, a ustawy nie muszą już definiować ich w sposób pozytywny.

Prawa socjalne ze względu na swój charakter nie mogą być regulowane w ten sam sposób co prawa tradycyjne i powinny być one zawarte albo tylko w ustawach zwykłych albo w formie określenia w konstytucji jedynie celu działalności państwa.

5.Teoria statusów a klasyfikacja praw jednostki.

Teoria statusów ujmowała pozycję jednostki wobec państwa w oparciu o status:

A/ pasywny – polegający na podporządkowaniu jednostki państwu,

B/ aktywny – pozwalający jednostce brać udział w kształtowaniu woli państwa,

C/ pozytywny – upoważniający jednostkę do świadczeń ze strony państwa i korzystania z jego instytucji,

D/ negatywny – zapewniający jednostce sferę wolna od ingerencji ze strony państwa.

Kategorie praw jednostki:

A/ prawa ochronne wobec państwa związane ze statusem negatywnym służące jednostce do obrony wobec władzy państwowej,

B/ prawa związane ze statusem aktywnym zapewniają  jednostce udział w życiu państwowym,

C/ prawa związane ze statusem pozytywnym rodzą roszczenia jednostki do określonego zachowania się państwa, a zwłaszcza do określonych świadczeń.

6.Geneza praw jednostki i ewolucja ich zakresu.

W starożytności dostrzegano, że człowiek powinien posiadać pewne prawa. Sformułowano ideę praw przyrodzonych, naturalnych człowieka. Prawo regulowało uprawnienia obywateli, a nie niewolnych czy cudzoziemców. Prawa jednostki nie były prawami podmiotowymi, ale przysługiwały jej jako członkowi danej grupy społecznej. Jednostka nie mogła wykorzystywać przysługujących praw do ochrony przed ingerencją państwa.

W średniowieczu koncepcja filozoficzno-etyczna i religijna uznawała osobowość każdej jednostki i równość wszystkich ludzi, lecz nie została wyrażona w normach prawnych. Na skutek walk pomiędzy zgromadzeniami stanowymi a monarchami powstało szereg aktów precyzyjnie określających prawa poszczególnych stanów i ograniczających władzę monarchy.

Ożywienie intelektualne epoki Odrodzenia zaowocowało wzrostem zainteresowania sprawami jednostki traktowanej w sposób zindywidualizowany. Ważnych impulsów dla zmiany dotychczasowych stereotypów na temat pozycji jednostki dostarczyła reformacja. Reformatorzy podkreślali, że władza ziemska (państwowa) nie jest władzą nad sumieniem i duszą jednostki. Stworzyli teorię prawa oporu wobec złej władzy.

W XVII wieku po zakończeniu tzw. Wspaniałej Rewolucji w Anglii występowano z żądaniami zapewnienia wszystkim mieszkańcom wolności osobistej, tolerancji religijnej, gwarancji procesowych oraz udziału przedstawicieli społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych. Sformułowano tezę, że w stanie naturalnym równe, wolne i niezależne jednostki zawarły umowę w celu wzajemnej ochrony życia, wolności i własności. Nastąpiło połączenie uznania trzech podstawowych praw naturalnych jednostki z koncepcją umowy społecznej wyznaczającej granice swobody  jednostki i równocześnie zakres władzy państwowej. W amerykańskiej Deklaracji Niepodległości z 1776r. Znalazła swój wyraz koncepcja naturalnych praw jednostki połączona z koncepcją umowy społecznej i zasadą suwerenności narodu. W uchwalonej w 1787r. Konstytucji Sanów Zjednoczonych zawarto niewiele praw jednostki, ale już w trakcie procedury ratyfikacyjnej wprowadzono 10 artykułów gwarantujących prawa jednostki.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela zawierała nie tylko katalog praw jednostki, ale formułowała zasadę gwarantowania tych praw przez władzę państwową. Wskazywała także na obowiązki człowieka w społeczeństwie, miała równocześnie spełniać rolę programu politycznego w walce o przemiany polityczne i społeczne.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, amerykańskie ustawy stanowe, Deklaracja Niepodległości oraz konstytucja Stanów Zjednoczonych były aktami, w których po raz pierwszy w historii uznano prawa każdej jednostki i prawnie je zagwarantowano. Wyrażały one zasadę, że prawa człowieka przysługują każdej osobie oraz że są niezbywalne, tzn. nie może jednostki pozbawić państwo, ani jednostka nie może się ich zrzec.

XIX-wieczne konstytucje dawały wyraz liberalnym poglądom burżuazji. U podstaw katalogu praw obywatelskich leżała wolność osobista i gospodarcza, ochrona wolności i posiadania, ograniczenie wpływów Kościoła, wolność zrzeszania i wolność słowa. Prawa i wolności zawarte w tych konstytucjach miały chronić jednostkę przed ingerencjami państwa i były skierowane przeciwko państwu, ale równocześnie państwo było ich gwarantem przeciwko zagrażającym im siłom reżimu.

W konstytucjach opierających się na doktrynie liberalizmu formułowano indywidualistyczny model statusu jednostki w państwie i społeczeństwie. Wyrazem było uznanie prawnej podmiotowości każdej jednostki. Uznawały, ze prawa i wolności obywatelskie określają granice kompetencji państwa i jego ingerencji w sferę realizacji przez jednostki ich własnych potrzeb i interesów. Prawa jednostki nie były instrumentem służącym likwidowaniu nierówności ekonomicznych, socjalnych itp. ale służyły zapewnieniu wszystkim pewnego standardu minimalnego i stwarzały każdemu określone możliwości rozwoju oraz obrony własnych interesów.

Po I wojnie światowej wszystkie z państw demokratycznych przechodziły kryzys polityczny i społeczny. Zadecydowano się  poszerzyć zakres praw gwarantowanych konstytucyjnie o prawa socjalne. Nastąpił także rozwój instrumentów służących ochronie niektórych praw jednostki i prawie międzynarodowym.

Okrucieństwa II wojny światowej stymulowały rozbudowę po 1945r. Katalogu praw jednostki w prawie wewnętrznym oraz poszerzenie zakresu ich gwarancji. Nowe prawa stanowią reakcję na smutne doświadczenia totalitaryzmu oraz są rezultatem niespotykanego w przeszłości przyspieszenia rozwoju cywilizacyjnego.

7.Prawo do podmiotowości prawnej.

Prawo człowieka w znaczeniu podmiotowym to roszczenia prawne służące do ochrony interesów człowieka (jednostki zbiorowej) w drodze procesowej – prawo przysługujące jednostce wobec państwa, a także wobec innych jednostek, wynikające z norm prawnych ustanowionych dla ochrony wartości o podstawowym znaczeniu dla rozwoju jednostki i funkcjonowania państwa.

8.Prawo do niedyskryminacji.

W koncepcji prawno – naturalnej, która uznaje, że prawa i wolności przysługując jednostce z tego tylko faktu, że jest człowiekiem, istnieje zapis mówiący o równości i zakresie dyskryminacji – każdy człowiek rodzi się równy wobec prawa (art..1.). Tworzy się klauzule antydyskryminacyjne – nie można dyskryminować kogokolwiek z jakichkolwiek przyczyn, co nie oznacza jednakowości jednostek (art.2.).

9.Prawa człowieka w znaczeniu podmiotowym.

Prawo przysługujące jednostce wobec państwa, a także wobec innych jednostek, wynikające z norm prawnych ustanowionych dla ochrony wartości o podstawowym znaczeniu dla rozwoju jednostki.

10.Prawa człowieka w znaczeniu przedmiotowym.

Norma prawna, która jest źródłem  prawa w znaczeniu podmiotowym poddaje jednocześnie pod ochronę prawa podmiotowego  wartości o podstawowym znaczeniu dla rozwoju i funkcjonowania społeczeństwa.

11. Prawa człowieka a prawa obywatela.

Prawa człowieka to prawa przysługujące każdemu człowiekowi bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję społeczną. Podstawą jest wyłącznie fakt, że jest on człowiekiem. Są to te wszystkie uprawnienia jednostki, które decydują i określają ich zakres niezależności i zdolności do samorealizacji.

Prawa obywatela to uprawnienia obywatela danego państwa wynikające z prawa w znaczeniu przedmiotowym i służących do ochrony interesów tego obywatela. Nakładają one na państwo określone obowiązki zapewniające i umożliwiające obywatelowi korzystanie z przyznanych mu uprawnień.

Na płaszczyźnie człowiek a obywatel różnica sprowadza się do istnienia po stronie obywatela danego państwa pewnego katalogu dodatkowych praw, środków ochrony, jak również nałożonych obowiązków nie dostępnych dla człowieka nie będącego obywatelem tego państwa i przebywającego na terytorium tego państwa.

12.Pojecie praw socjalnych.

Prawa społeczne (socjalne) są to te uprawnienia jednostki, które służą zaspokojeniu określonych potrzeb bytowych jednostki zarówno w sferze fizycznej jak i bytowej.

13.Pojecie praw osobistych.

Prawa cywilne (osobiste) obejmują prawa zapewniające jednostce określony zakres wolności i zdolności do działania. Chronią one nie tylko przed ingerencjami ze strony państwa, ale również i innych osób lub grup. Korzystanie z nich nie należy od bardziej pasywnego czy aktywnego zachowania się jednostki w sprawach publicznych.

14.Pojęcie praw politycznych.
Prawa polityczne to te uprawnienia jednostki, które gwarantują jej możliwość aktywnego udziału w rządzeniu państwem. Prawo określające partycypację jednostki w kształtowaniu woli, polityki państwa. Gwarantuje udział w instytucjonalizowanych formach wpływu na kształtowanie polityki państwa oraz wolności o charakterze politycznym, czyli tych uprawnień tej sfery możliwego działania, która umożliwia wpływ na podejmowanie określonych decyzji (wolność prasy, zgromadzeń, zrzeszania się, demokracji, sztuki, nauki).

15.Pojęcie powszechnego charakteru wolności i praw człowieka.
Każdy człowiek – posłużenie się takim pojęciem oznacza, że przyznawane prawa przysługują każdemu człowiekowi niezależnie od tego, czy jest obywatelem, uchodźcą czy bezpaństwowcem.
Każda osoba – pojęcie to zawiera w sobie pojęcie każdego człowieka, ale również kategorię osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.
                                                                                
16.Podstawowe obowiązki człowieka.

Obowiązki człowieka to:

-          obowiązek wierności, który w przypadku obywatela ma charakter czynny lub bierny,

-          obowiązek przestrzegania prawa (zasada zwierzchnictwa terytorialnego i personalnego)

-          obowiązek płacenia podatków

-          obowiązek ochrony środowiska

-          obowiązek wierności

-          obowiązek nauki

17.Prawa dotyczące egzystencji człowieka.

Prawa egzystencjalne:

1.      Prawa związane z egzystencją fizyczną człowieka:

-          prawo do życia

-          prawo do integralności fizycznej i psychicznej

-          prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

-          zakaz więzienia za długi

Pakty te nie zawierają zasady zapewnienia minimum egzystencji materialnej – art. 17 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

2.      Prawa związane z egzystencją psychiczną człowieka:

-          wolność sumienia, wyznania , religii, światopoglądu, myśli i wyrażania poglądów

3.      Prawa związane z egzystencją prawną człowieka:

-          prawo do osobowości prawnej

-          zakaz niewolnictwa

-          zakaz pracy przymusowej

-          prawa dzieci

-          prawo do nazwiska

-          prawo do obywatelstwa

18.Prawno – naturalna koncepcja praw jednostki.

Koncepcje prawno – liberalne uznają, że prawa i wolności przysługują jednostce z tego tylko faktu, że jest człowiekiem. Jako jednostka rodzi się wolna i równa. Cechy koncepcji:

A/ pierwotność praw człowieka w stosunku do praw stanowionych przez państwo. Możliwe jest potwierdzenie praw naturalnych w prawie pozytywnym.

B/ przyrodzoność praw i wolności człowieka staje się odrębnym bytem człowieka. Nie państwo nadaje prawo, ani społeczność, lecz to, że jest się człowiekiem.

C/ niezbywalność praw – praw nie może pozbawić nikt – ani państwo, ani inna jednostka.

D/ nienaruszalność praw – prawa nie mogą być naruszone.

E/ integralność praw (współzależność) – prawa występują jako system, który może być realizowany łącznie.

F/ niepodzielność praw – nie można ograniczyć korzystania z praw – rozdzielenie praw powoduje, że system prawa jest fikcyjny.

G/ integralność ochrony – w zakresie wszystkich praw przyznanych człowiekowi może się ubiegać o stosowną ochronę prawną.

H/ równość i zakaz dyskryminacji – każdy człowiek rodzi się równy wobec prawa. Tworzy się klauzule antydyskryminacyjne – nie można dyskryminować kogokolwiek z jakichkolwiek przyczyn.

19.Liberalna koncepcja praw jednostki.

W koncepcji liberalnej o prawach i wolnościach oraz ich treści decyduje władza suwerenna; priorytetem jest treść prawa stanowionego, uchwalonego w odpowiedniej procedurze. Najważniejszym aktem jest konstytucja. Prawa i wolności służą zagwarantowaniu jednostce swobody działania, a jednocześnie ograniczeniu ingerencji państwa. Jednostka ma być pozostawiona sama sobie. Podstawowe wartości koncepcji: bezwzględne prawo do posiadania i własności, wolność podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, swobodna konkurencja, wolność słowa, wyznania i religii oraz wolność zrzeszania się. Wolność to możność czynienia tego wszystkiego, co nie szkodzi innemu. Dotyczy to samoograniczenia się jednostki.

20.Koncepcja praw człowieka w socjalnym państwie prawnym.

W myśl tej koncepcji prawa jednostki nie mogą mieć za zadanie tylko ochrony przed ingerencjami państwa w stosunki społeczne i w sferę swobody człowieka. Zadaniem państwa staje się kierowanie procesami rozwoju społecznego i zapewnienie sprawiedliwego podziału jego efektów. Nie czyni ono tego jedynie przy pomocy środków tradycyjnych (nakazy, zakazy), ale ma do dyspozycji szeroki wachlarz możliwości, aby kierować motywacją jednostek korzystając z przysługujących im praw (podatki, subwencje). Prawa i wolności staja się środkami działania państwa, celami których wykonaniem zajmuje się państwo. Prawa nie mogą być traktowane jako podstawa roszczeń, z którymi może wystąpić jednostka, lecz szczególnego rodzaju obowiązki ciążące na państwie.

21.Źródła praw jednostki w prawie międzynarodowym.

Zakres pojęcia źródeł prawa międzynarodowego obejmuje:

1.      Umowy międzynarodowe:

A/ umowy o charakterze ogólnym – dotyczą szerokiego katalogu praw jednostki:

-          umowy ogólnoświatowe (globalne) – Karta Narodów Zjednoczonych, Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

-          Umowy regionalne – Europejska Konwencja Praw Człowieka

B/ umowy o charakterze szczegółowym – konwencje uchwalone w celu ochrony tylko pewnej kategorii praw jednostki lub grupy ludzi:

-          konwencje mające zakres ogólnoświatowy – UNESCO

-          konwencje regionalne

-          umowy międzypaństwowe

2.      Zwyczaj międzynarodowy – ma zastosowanie w przypadku spraw dotyczących państw nie będących stronami umów międzynarodowych regulujących prawa jednostki (zakaz ludobójstwa, niewolnictwa, dyskryminacji rasowej, tortur itp.).

3.      Zasady ogólne prawa międzynarodowego uznane przez narody cywilizowane.

22.Źródła praw jednostki w prawie wewnętrznym.

Krajowy system praw i wolności:

1.      konstytucje – tworzą bazę dla ustawodawstwa

2.      ustawy  żadna norma ustawowa nie może być sprzeczna z konstytucją.

23.Zakres obowiązywania norm prawnych dotyczących praw jednostki.

Uniwersalny zakres obowiązywania norm prawnych dotyczących praw jednostki dotyczy sfery:

-          podmiotowej – zawarte w nich prawa posiada każdy człowiek

-          przedmiotowej – służą do ochrony każdego dobra, które przyczynia się do spełnienia godności osobowej (prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturalne).

-          czasowej – opiera go ina zasadzie, ze prawo nie działa wstecz.

-          terytorialnej – zagwarantowane prawa obowiązują niezależnie od terytorium, na którym jednostka przebywa.

24.Konflikty między prawami podstawowymi.

Wyróżnia się dwa rodzaje konfliktów:

1.      Kolizja – w tej samej sytuacji różne jednostki powołuje się dla ochrony swoich praw i interesów na różne przysługujące im prawa. Sposoby (zasady) rozstrzygania kolizji praw i wolności:

...