Pearson “Archeology of death and burial_Ancestorhood”
Centrum Bliskowschodnie:
- ok. 10 tys. l. BP
- udomowione: pszenica, jęczmień, owca, koza
- tereny Lewantu (od Synaju po Tygrys i Eufrat)
Kultura Natufska:
- 12 tys. – 10 300 l. BP
- głównie stanowiska lewanckie
- od nich zaczyna się neolit na Bliskim Wschodzie
- zbieractwo dzikich traw, stopniowa uprawa pszenicy, brak hodowli zwierząt
- osiadły tryb życia
POCHÓWKI NATUFSKIE
(- różnorodność kształtu grobu, ułożenia ciała, ilości ciał w 1 grobie, naruszenie lub nie zwłok)
- poważnie związane z osadami, co wiązać się może z:
1) osiadłym trybem życia ( w przeciwieństwie do paleolitu )
2) rosnącym zainteresowaniem symbolicznym znaczeniem DOMU jako miejsca cywilizowania ludzi
3) DZIEDZICTWO PRZODKÓW kultywowane przez pokolenia, widoczne w ludzkim życiu
ŻYCIE Z PRZODKAMI
- prawdopodobnie już od Górnego paleolitu
Aby uznać kult przodków za „sformalizowany”:
1) Świadomość trwałości śmierci i chwilowości życia
2) Zespół wierzeń odnoszących się do ponadnaturalnej obecności przodków + grupa starszych lub specjalistów od rytualnych kontaktów ze zmarłymi
3) Obydwa światy (Ż+M) podporządkowane są boskim siłom, księżycowi, słońcu, żywiołom, płodności lub bardziej abstrakcyjnym – bogom)
Stawiano olbrzymie monumenty dla uczczenia wspólnoty przodków.
Kulty przodków charakterystyczne były dla SPOŁECZNOŚCI ROLNICZYCH ( zjednoczenie podczas mobilizacji do sezonowych prac rolnych )
Na Bliskim Wschodzie, tam gdzie znajdują się korzenie rolnictwa, odkryto dowody kultu przodków.
W kulturze natufskiej przodkowie byli centrum dla materialnych i duchowych praktyk. Ludzie i ich przodkowie stawali się coraz bardziej przywiązani do ziemi.
* Mallaha (Egipt)
- 12 tys. l. BP
- duża osada z 2oma cmentarzami; na jednym z nich pochówki co najmniej 12 osób : kobiet, mężczyzn i dzieci – zabudowany półkolistym kamiennym murem, warstwowa budowa grobu, nad którym znajdował się zadaszony budynek ß powiązanie mieszkańców ze zmarłymi.
CZASZKI
Coraz częściej następowało rozróżnienie pomiędzy dziećmi a dorosłymi, DZIECI wykluczone były z grona przodków, jako osoby zmarłe bez potomstwa…
Ciala dzieci – nienaruszone
Ciala dorosłych – usunięta czaszka lub żuchwa
Istnieje przykład dziecka z naruszoną czaszką z Jerycho, ale z reguły ten zwyczaj praktykowano u dorosłych.
Czaszki pozostawiano ponad ziemią, często w grupach lub w kryjówkach, podczas gdy korpusy zakopywano pod ziemią. Żyjący troszczyli się o utrzymanie miejsca z pokolenia na pokolenie.
Czaszki z Jerycho ( i ogólnie z Bl. Wschodu ):
- wypełnione gliną
- wymodelowane twarze z gliny, maski + często oczy z muszli morskich.
- najczęściej bez ust lub z ustami minimalnie zaznaczonymi (może to mieć związek z usuwaniem żuchw )
- nie wiemy czy były to kopie rzeczywistych twarzy, jednak na pewno przedstawiają indywidualne osoby, reprezentują zmarłych.
KAMIENNA WIEŻA Z JERYCHO
- najwcześniejszy monumentalny budynek
- 12 dorosłych wepchniętych w „klatkę schodową” (strażnicy? – to było na wykładzie ;) )
Dlaczego tak niecodzienny pochówek?
1) związane z rytualną symboliczną funkcją wieży, wyróżnienie zmarłych
2) pochowani jako ofiary katastrofalnej śmierci
Na pewno była to struktura o ceremonialnym znaczeniu, pełniąca też funkcję magazynacyjną.
DLACZEGO KULT PRZODKÓW ROZWINĄŁ SIĘ WŁAŚNEI WTEDY I PRZYJĄŁ TAKĄ FORMĘ? (USUWANIE CZASZEK)
1) funkcjonalistyczna teoria (wątpliwa wg Paersona): podkreślenie identyfikacji ze wspólnotą podczas znakomitego rozwoju ekonomicznego i społecznego
2) Ian Hodder: zmarli wysuwani na pierwszy plan by podkreślić rolę gospodarstwa domowego jako ważnej domeny życia;
Kult czaszki należy rozpatrywać w szerokim kontekście, mógł się on wiązać z rywalizacją i konfliktami, być może towarzyszyło mu POLOWANIE NA GŁOWY.
[ XX wiek: plemię Naga we wschodnich Indian: usuwanie czaszki zmarłego by nei wpadła w ręce wroga]
Przodkowie stawali się coraz ważniejsi z wielu powodów:
1) wiążą ludzi z ziemią
2) jednoczą społeczność żyjących
Śmierć nie jest opozycją życia, lecz kontynuacją egzystencji.
STATUETY I FIGURY GLINIANE Z BL. WSCHODU
Autor przeciwstawia się popularnemu kultowi Matki Ziemi z połudn.-wsch. Azji, Bałkanów i wsch. Wybrzeży M. Śródziemnego. Opisuje figurki neolityczne z Bl. Wschodu; które ostatnio próbowano uznać za upersonifikowane bóstwa.
Różne są proporce kobiecych do męskich i czworonożnych przedstawień, w zależności od regionu.
Kobiece: Anatolia
Męskie i kobiece: Grecja
Mocną koncepcją, wg Paersona jest uznanie tych figurek za „efekt” KULTU PRZODKÓW w nowej formie.
Figurki są ściśle powiązane z maskami na czaszkach, mogą być reprezentacjami zmarłych przodków.
ARGUMENTY:
1) nie rzeźbione są dzieci
2) figurki to raczej portrety o indywidualnych cechach niż dublowanie wizerunku bóstwa
3) większość figurek nie ma ust
4) dużo figurek występuje bez głowy. Znaleziono ponadto kryjówki z czaszkami i statuetkami, kontekstowo ze sobą powiązanymi (np.Tell Ramad )
5) figurki są z gliny
6) Ze spalonej gliny, niewypalonej gliny lub z kamienia – materiał łączący ludzi z ziemią, gdzie umiejscowiona jest śmierć; glina – metafora cyklu życia i śmierci
7) Figurki rzadko występują w grobach, najczęściej w miejscach podobnych do miejsc pozostawienia czaszek: kryjówkach, zakamarkach domów, na podłogach, w tunelach, czasami pochowane pomiędzy przylegającymi do siebie domami (symbol wędrówki dusz przodków pomiędzy sąsiadami )
Przy przyjęciu tej interpretacji figurek, wysuwa się następujące koncepcje NEOLITYCZNEJ STRUKTURY SPOŁECZNEJ:
· dominacja figurek żeńskich (Anatolia): tylko kobiety są właściwymi przodkami à matrylinearyzm, prawdopodobnie matrylokalizm, może nawet patriarchalizm
· kobiety i mężczyźni na równi przedstawiani: społeczeństwa bilateralne
· ? portrety czworonogów ? – tutaj problematyczne
- symbolizm bydła w 9 tys. BP w stronach Anatolii
- praktyki przygotowywania mogił dla bydła w 8 – 7 tys. BP (np. w Egipcie)
Każda osada to metafora społeczności z pokoleniami uosobionych w jakiś sposób przodków.
Jeżeli uznamy neolityczne figurki za przedstawienia przodków, byłaby to wielka transformacja od „przyziemnego” kultu czaszki do bardziej symbolicznego, abstrakcyjnego sensu.
ß ponadto, od 8 tys.BP w Hacilar:
- wytwarzane są ceramiczne naczynia na wzór figurek. Te wazy znów można interpretować jako jeszcze abstrakcyjniejsze reprezentacje przodków.
BuryWilk