Balneoterapia są to zabiegi lecznicze wykorzystujące wody mineralne w różnych temperaturach, wpływające korzystnie na niektóre schorzenia. Balneoterapia obejmuje kąpiele, masaż podwodny, natryski i irygację.
Hydroterapia to także zabiegi lecznicze, które wykorzystują wodę gospodarczą, ale obejmuje te same zabiegi co balneoterapia.
Wpływ wodnych zabiegów na organizm ludzki:
i. Inwersja wodna, powodująca przesunięcia jonów i wody zgodnie z ich gradientem potencjałów, wpływająca na równowagę wodno - elektrolitową;
ii. Wydzielanie hormonów:
iii.
a. aldosteronu - wydzielamy przez korę nadnerczy,
b. wazopresyny - wydzielanej przez tylny płat przysadki, produkowana przez podwzgórze,
c. reniny - wydzielana przez nerki,
d. amin kateholowych -wydzielanych przez rdzeń nadnerczy;
iv. Dochodzi do przesunięcia płynów w kierunku narządów wewnętrznych z obszarów,
v. Zwiększenie częstości tętna,
vi. Wzrost diurezji (zwiększenie ilości wydalanego moczu),
W balneologii stosuje się różne temperatury wody. Podwyższona temperatura wpływa na:
i. Rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i mięsni;
ii. Wzrost miejscowego ukrwienia (miejscowego przepływu);
iii. Spadek napięcia mięśniowego;
iv. Wzrost wydzielania potu a z nim takich substancji jak NaCl;
v. Wzrost metabolizmu;
vi. Wzrost wysycenia dwutlenkiem węgla krwi żylnej;
vii. Lepsza regeneracja tkanek;
viii. Działanie antybólowe;
ix. Powstanie na skórze zaczerwienienia w postaci pokrzywki, rumienia będące wynikiem nadmiernego przekrwienia danego obszaru skóry;
x. Dodatnie tropizmy serca;
Definicje stosowane w zakresie zmian biofizycznych i biochemicznych związanych z kąpielami leczniczymi.
1. przewodnictwo cieplne - transport energii, który jest wywołany istnieniem gradientu temperatury;
2. współczynnik przewodnictwa cieplnego - jest to ilość ciepła oddawana przez jednostkę powierzchni w jednostce czasu przy jednostkowym gradiencie temperatury; jego jednostka jest J/mKs; (np. dla wody wynosi on 60*J/Kms);
3. pojemność cieplna - ilość ciepła potrzebna do ogrzania ciała o jeden Kelwin (jednostka to J/K); np. kąpiele borowinowe i solankowe pobierają a także zatrzymują ciepło bardzo wolno oddając je.
Kąpiele lecznicze są podzielone na kilka grup:
1. ze względu na rodzaj medium zabiegowego:
2.
1. solankowe,
2. siarczkowo - siarkowowodorowe,
3. ozonowe,
4. kwasowęglowe,
5. radoczynne,
3. ze względu na pochodzenie:
1. naturalne (z wykorzystaniem wód źródlanych),
2. sztuczne (z wykorzystaniem wody gospodarczej i w niej rozpuszczonego medium),
3. ze względu na ilość uczestników:
a. indywidualne,
b. grupowe,
4. ze względu na część ciała, poddaną zabiegowi:
a. całkowite,
b. częściowe,
5. ze względu na możliwość wykonywanych ćwiczeń:
a. bez ćwiczeń;
b. z ćwiczeniami tak zwana kinezyterapia;
W zależności od zastosowanej kąpieli, ich temperatury są różnie odbierane. Za subiektywnie obojętne uznaje się:
o 34 - 36 stopni Celsjusza dla wody gospodarczej;
o 32 -34 stopni Celsjusza dla kąpieli kwasowęglowych;
o 21 - 29 stopni Celsjusza dla kąpieli gazowych;
Kąpiele mineralne oddziaływają na organizm ludzki jako:
· bodźce niespecyficzne - takie jak termiczne, psychiczne, mechaniczne i osmotyczne;
· bodźce specyficzne - poprzez swoisty wpływ składników wody mineralnej;
Bodźce te działają przez trzy drogi:
· skórę, receptory skórne (działanie miejscowe);
· drogi oddechowe (inhalacje);
· ogólnoustrojowo (przez wydzielanie endokrynne);
Zachodzące reakcje działają na poziomach: skórnym, korowo - podkorowym i rdzeniowym.
Kąpiele solankowe
Działanie lecznicze kąpieli solankowych trwa nie tylko podczas samych kąpieli, ale również po ich odbyciu. Jest to związane z odkładaniem się substancji leczniczych pochodzących z kąpieli o warstwie luźnej skóry. Dlatego też po ich zakończeniu nie należy opłukiwać ciała.
Solanki to wodne roztwory jonów głównie sodowych i chlorkowych, ale także bromkowych, jodkowych, borowych i siarczkowych. Charakteryzuje je wysoki ciężar właściwy, a także duże ciśnienie hydrostatyczne i osmotyczne. Mają wysoką pojemność cieplną (patrz definicja wyżej) i małe przewodnictwo cieplne (definicja wyżej). Solanki mogą być pochodzenia naturalnego jako wody mineralne, bądź wytworzone sztucznie. Kąpiele w nich mogą odbywać się indywidualnie lub grupowo. Mogą towarzyszyć im ćwiczenia.
Kąpiele zmniejszają pobudliwość nerwów czuciowych i ruchowych. Regulują ciśnienie tętnicze. Poprawiają krążenie i ukrwienie skóry.
Wskazania:
Kąpiele solankowe są stosowane głównie w leczeniu:
* chorób narządów ruchu (takich jak: schorzenia reumatoidalne, gościec, zwyrodnienie stawów, choroby związane ze wzrostem napięcia mięśni, choroby ortopedyczne),
* chorób związanych z zaburzeniami krążenia (pochodzenia miażdżycowego bądź z urazów),
* chorób neurologicznych (nerwice wegetatywne),
* chorób dermatologicznych (łojotokowe zapalenie skóry, łuszczyca),
* chorób związanych z obniżoną odpornością ;
Przeciwwskazania do stosowania kąpieli:
*kolagenozy (choroby z zaburzeniem syntezy kolagenu),
*wczesne stany pooperacyjna,
*ostry stan choroby,
*choroby zapalne układu oddechowego,
*uszkodzenia skóry, ubytki skórne, stany ropne skóry,
*skłonności do częstych krwawień,
*choroba nadciśnieniowa, niewydolność sercowo - naczyniowa,
*stany pobudzenia i psychozy,
Metodyka: kąpiele są stosowane w kilku seriach o rosnącej temperaturze i zasoleniu. Te podwyższone parametry wymagają wydłużonego okresu wypoczynku po zakończeniu zabiegu.
Kąpiele średnio trwają 15 - 20 minut, co 1 - 3 dni, w temperaturze około
36 - 38 stopni Celsjusza.
Kąpiele kwasowęglowe.
Kąpiel kwasowęglowa wykorzystuje wodę ze zwiększoną zawartością rozpuszczonego w niej (dwutlenku węgla). Powinna zawierać co najmniej 1000 mg dwutlenku węgla na 1 litr wody. Reakcje na skórze są widoczne już przy stężeniu 600 mg na 1 litr wody. Wykazano, iż podczas zabiegu przeciętnego mężczyzny, zażywającego kąpieli o stężeniu 500 mg na 1 litr wody, może w czasie jednej godziny wchłonąć się nawet do 9 litrów .
Dwutlenek węgla jest gazem bezwonnym, półtora razy cięższy od powietrza. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie oraz tłuszczach, stąd też przenika przez barierę skórną. Rozpuszczony w wodzie tworzy kwas węglowy, który szybko dysocjuje na jony i . Szybkość przenikania przez skórę jest zależne od różnicy stężeń (wraz ze wzrostem stężenia dwutlenku węgla stopień przenikani rośnie), od temperatury, od obecności soli mineralnych (im więcej soli mineralnych tym szybciej przenika), od ciśnienia hydrostatycznego (wraz z jego wzrostem rośnie szybkość), od osobniczych cech skóry (jak na przykład: grubość, wilgotność, ciągłość).
Działanie kąpieli kwasowęglowych jest zależne nie tylko od stężenia dwutlenku węgla ale także od temperatury i stężenia soli mineralnych. Kąpiele te mogą być przygotowane naturalnie, jako wody mineralne, bądź sztucznie. Odbywają się jako indywidualne i grupowe. Kąpiele występują w formie wodnej lub gazowej, które wymagają odpowiedniego zaplecza technicznego. Kąpiele gazowe wpływają na zwiększenie pobudliwości receptorów ciepła a zmniejszenie pobudliwości receptorów zimna. Pęcherzyki CO2 pobudzają mechanoreceptory skórne.
Kąpiele kwasowęglowe wpływają na poprawę krążenia poprzez rozszerzenie naczyń włosowatych, zwiększają przepływ wieńcowy oraz powodują zwiększony powrót krwi do serca, przez co wzrasta objętość wyrzutowa serca. Dochodzi do zwolnienia akcji serca oraz zwiększenia wentylacji płucnej. Powoduje to obniżenie ciśnienia tętniczego. Wpływa na zmniejszenie ilości produktów przemiany materii we krwi oraz wzrost wolnych kwasów tłuszczowych przez co obniża poziom złego cholesterolu (LDL). Zwiększa zawartość tlenu we krwi, co powoduje lepsze ukrwienie tkanek . Działa uspakajająco oraz relaksująco.
*niewydolność krążenia (związana z procesami miażdżycowymi, szczególnie dotyczących kończyn dolnych),
*choroba nadciśnieniowa,
*choroba wieńcowa, przebyte zapalenie mięśnia sercowego,
*otyłość i cukrzyca,
*polineuropatia,
*nerwobóle,
*nerwica,
Metodyka: kąpiele mogą odbywać się w specjalnej komorze (faza gazowa) lub w wannie (faza ciekła). Są dwa rodzaje wanien: płytka i przykryta. Wanny napełniane są początkowo wodą o odpowiedniej temperaturze, a następnie dołem wprowadzany jest gaz. Kąpiele odbywają się w kilku seriach od 12 do 15, co 1 - 2 dni. Ich czas trwania to około 15 - 20 min, a temperatura wynosi 32 -35 stopni Celsjusza.
Kąpiele siarczkowo - siarkowodorowe.
Kąpiele siarkowe zawierają wodę o odczynie lekko zasadowym. Używana siarka jest w postaci rozpuszczonego siarkowodoru oraz kwasu siarkowego. Dlatego w wodzie występują jony siarczanowe, wodorosiarkowe oraz siarka koloidalna. Siarka przenika przez skórę jako siarka koloidalna i siarkowodór. W krwioobiegu jest transportowana jako siarczany. Stężenia siarki są zależne od stężenia siarkowodoru:
*małe (do 50 mg na litr),
*średnie (od 50 do 100 mg na litr)
*duże (powyżej 100 mg na litr),
Pochłonięcie zbyt dużej ilości siarki powoduje zatrucie, którego objawami są: senność, bóle mięśniowe, pobudzenie żołądkowo - jelitowe, bóle głowy.
Wody siarczkowo - siarkowodorowe ze względu na swoje zasadowe pH powodują zmiękczenie naskórka oraz jego przebudowę. Jest to tak zwane działanie keratoplastyczne. Silnie rozszerzają naczynia krwionośne powodując rumień. Pobudzają mechanoreceptory skóry, co może powodować uczucie swędzenia i pieczenia. W organizmie uzupełniają braki siarki. Siarka występuje w niezbędnych aminokwasach takich jak: metionina i cysteina, a także jest składnikiem kwasu chondroitynosiarkowego będącego niezbędnym składnikiem syntezy chrząstki stawowej. Przy zatruciach rtęcią, ołowiem, bizmutem i arsenem siarka ma działanie odtruwające.
*choroby dotyczące narządu ruchu ( choroba zwyrodnieniowa stawów, stany pooperacyjne, stany zapalne i pourazowe stawów),
*choroby związane z układem krążenia (hypertomia - choroba nadciśnieniowa, zaburzenia krążenia, zaburzenia krążenia obwodowego),
*choroby związane z skórą (łuszczyca, dermatoza, trądzik),
*choroby narządu rodnego (przewlekłe zapalenie śluzówki macicy, boleści miesiączkowe);
Przeciwwskazania:
*hypotomia (zbyt niskie ciśnienie krwi),
*zmiany ropne skóry,
*wczesne stany pooperacyjne,
*niewydolność sercowo - naczyniowa,
*nadwrażliwość ma siarkę;
Metodyka: zabiegi są stosowane jako półkąpiele albo kąpiele całkowite. Ważna jest wentylacja (gdyż siarkowodór jest gazem trującym). Ma ona charakter przypodłogowy, ze względu na to, iż siarkowodór jest cięższy od powietrza. Kąpiele odbywają się w kilku seriach około 5 -12 razy co trzy dni. Jeden zabieg trwa około 5 - 15 minut w temperaturze 33 - 38 stopni Celsjusza. Należy pamiętać o zdjęcie biżuterii, ponieważ metale wchodzą w reakcję z siarką.
Kąpiele radoczynne
Kąpiele radoczynne są związane z promieniowaniem jonizującym, które bardzo łatwo przenika zarówno przez skórę jak i błony śluzowe. Promieniowanie jonizujące opisują dwie teorie. Pierwsza z nich - oddziaływania liniowego, mówi iż jest ono zawsze szkodliwe. Druga traktuje promieniowanie jonizujące jako lek, którego działanie szkodliwe bądź lecznicze, jest zależne od dawki.
Kąpiele radoczynne powodują silne rozszerzenie naczyń, zwiększając ukrwienie narządów. Wpływają na zwiększenie intensywności procesów biologicznych oraz produkcję hormonów tropowych przysadki (działających na nadnercza, narządy płciowe i tarczyce).
· przewlekłe choroby zapalne układu oddechowego,
· zaburzenia krążenia obwodowego, będące wynikiem głównie stanów miażdżycowych,
· nadciśnienie tętnicze,
· choroba reumatoidalnego zapalenia stawów,
· nerwice,
· wiek powyżej 40 roku życia,
· choroby nowotworowe,
· ciąża,
· zawodowe narażenie na jonizujące promieniowanie,
Metodyka:
Kąpiele radoczynne są stosowane w kilku seriach (od 8 do 12). Odbywają się co 1 - 3 dni, w temperaturze 32 - 37 stopnia Celsjusza. Kąpiele te trwają od 15 do 20 minut
Ryszkar