Awangarda filmowa, tendencje twórcze, których celem jest wypracowanie nowych form ekspresji filmowej. Ideę przewodnią podejmowanych działań stanowi przeciwstawianie się tradycyjnym formom narracji – literackim i teatralnym. W historii kina wyróżniły się w latach 20. awangardy: francuskie, radzieckie i niemieckie.
Do francuskich zaliczały się ugrupowania: impresjonistów, zwolenników czystego kina oraz surrealistów. Impresjoniści (1 poł. lat 20. - L. Delluc, G. Dulac, M. L’Herbier, J. Epstein) dążyli do oddziaływania nastrojem obrazu, refleksami świetlnymi, zwolnionym gestem aktorskim, poezją wizualną. Zwolennicy czystego kina, określani niekiedy dadaistami, wprowadzali alogiczną grę wizualną, opartą na ruchach przedmiotów i kształtów geometrycznych – Balet mechaniczny (1924) F. Légera lub na pozbawionych sensu powiązaniach montażowych – Antrakt (1924) R. Claira. Surrealiści z L. Buńuelem na czele – Pies andaluzyjski (1928, wspólnie z S. Dali) wprowadzali struktury narracyjne oparte na luźnej, niekontrolowanej grze skojarzeń (nie zawsze pozbawionej głębszych znaczeń).
Awangardy radzieckie poł. lat 20. poszukiwały rozwiązań w dziedzinie: a) filmu dokumentalnego: Kino-Oko (1924), Szósta część świata (1926), Człowiek z kamerą (1928) D. Wiertowa, b) filmu fabularnego o komediowej bądź sensacyjnej stylizacji: Niezwykłe przygody Mr. Westa w krainie bolszewików (1924), Promień śmierci (1925) L. Kuleszowa, c) swoiście stylizowanej burleski, korzystającej z cyrkowego ekscentryzmu. Tzw. Fabrykę Ekscentrycznego Aktora (FEKS) reprezentowali G.M. Kozincew i L.Z. Trauberg Przygody Oktiabryny (1924), Miszka walczy z Judeniczem (1925).
Awangarda niemiecka podjęła rozwiązania gł. w dziedzinie plastyki filmowej (animacja). V. Eggeling zrealizował filmy: Symfonia diagonalna (1919-1921), Rytm 1921, Rytm 1922, Rytm 1925; H. Richter: Studium filmowe (1926), Przedpołudniowe strachy (1928). Niektórzy zaliczają również do awangardy ekspresjonizm filmowy.
W Polsce do ugrupowań awangardowych należały: a) w Warszawie - START (Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego - 1930-1934), b) we Lwowie - Awangarda (1932-1936), c) w Krakowie - SPAF (Stowarzyszenie Polskiej Awangardy Filmowej) z udziałem J.M. Brzeskiego, realizatora filmów: Przekroje (1931) i Beton (1933), K. Podsadeckieego, Z. Strychalskiego, J.M. Szancera, W. Zechentera. Osobno działał J. Kurek, realizator filmu Obliczenia rytmiczne (1932).
W Ameryce pierwsze przejawy działalności awangardowej w latach 40. równoznaczne były z próbą przeciwstawienia się skomercjalizowanej, schematycznej produkcji hollywoodzkiej. Zapoczątkował działalność awangardową A. Hammid – Meshes of the Afternoon (1943), a czołową przedstawicielką kierunku była M. Deren, która zrealizowała filmy: Sidła popołudnia (1943), Na lądzie (1944), Studio choreograficzne dla kamery filmowej (1945).
mocnyonion