EPIKUR - LIST DO MENOIKEUSA.pdf - Epikur - homczak

Bez tytułu 1

Strona 1 z 3

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do końca staroŜytności │ średniowiecze i odrodzenie │ barok i oświecenie │ 1815-1914 │ 1914-1989

jak i z czego studiować filozofię │ moje wykłady │ Wittgenstein │ filozofowie i socjologowie nauki

EPIKUR z Samos

LIST DO MENOIKEUSA

przeł. Kazimierz Leśniak.

Epikur pozdrawia Menoikeusa

Niechaj młodzieniec nie zaniedbuje filozofii, a i starzec niech się nie czuje niezdolny do

dalszego jej studiowania. Dla nikogo bowiem nie jest ani za wcześnie, ani za późno

zacząć troszczyć się o zdrowie swej duszy. Kto zatem twierdzi, Ŝe pora do filozofowania

jeszcze dla niego nie nadeszła, albo, Ŝe juŜ minęła, podobny jest do tego, kto twierdzi, Ŝe

pora do szczęścia jeszcze nie nadeszła albo, Ŝe juŜ przeminęła. Powinni przeto

filozofować zarówno młodzi, jak i starzy; ci - aby starzejąc się czuli się młodzi,

przypominając sobie dobra, jakimi obdarzył ich w przeszłości los, tamci znów - by

pomimo swej młodości czuli się nieustraszeni wobec przyszłości, jak ludzie starsi. A

zatem bezustannie naleŜy zabiegać o to, co nam moŜe przysporzyć szczęścia; kto

bowiem posiadł szczęście, ma wszystko, co w ogóle mieć moŜna, kogo zaś szczęście

ominęło, ten robi wszystko, by je zdobyć.

Staraj się postępować w myśl tego, co ci bezustannie doradzałem, i myśl ciągle o tym,

pamiętając, Ŝe to są podstawowe zasady chwalebnego Ŝycia. Przede wszystkim uwaŜaj

bóstwo za istotę niezniszczalną i szczęśliwą zgodnie z powszechnym wyobraŜeniem

bóstwa i nie przypisuj mu cech, które by się sprzeciwiały jego nieśmiertelności albo były

niezgodne z jego szczęściem. DołóŜ starań, aby twoje pojęcie bóstwa obejmowało to

wszystko, co świadczy o jego nieśmiertelności i szczęśliwości. Bogowie wszakŜe istnieją,

i wiedza o tym jest oczywista; nie istnieją jednak w ten sposób, jak to sobie tłum

wyobraŜa; wyobraŜenia tłumu są zmienne. BezboŜny nie jest ten, kto odrzuca bogów

czczonych przez tłum, lecz ten, kto podziela mniemanie tłumu o bogach. Wszak sądy

tłumu nie opierają się bynajmniej na wyobraŜeniach pojęciowych, lecz na fałszywych

domysłach. Stąd teŜ wywodzi się przekonanie, Ŝe bogowie zsyłają na złych największe

nieszczęścia, a dobrym świadczą największe dobrodziejstwa. Ludzie zapatrzeni bez

reszty we własne zalety, uwaŜają bogów za podobnych do siebie, a to, co jest od nich

róŜne - za obce.

Staraj się oswoić z myślą, Ŝe śmierć jest dla nas niczym, albowiem wszelkie dobro i zło

wiąŜe się z czuciem; a śmierć jest niczym innym, jak właśnie całkowitym pozbawieniem

czucia. Przeto owo niezbite przeświadczenie, Ŝe śmierć jest dla nas niczym, sprawia, Ŝe

lepiej doceniamy śmiertelny Ŝywot, a przy tym nie dodaje bezkresnego czasu, lecz wybija

nam z głowy pragnienie nieśmiertelności. W istocie bowiem nie ma nic strasznego w

Ŝyciu dla tego, kto sobie dobrze uświadomił, Ŝe przestać Ŝyć nie jest niczym strasznym.

Głupcem jest atoli ten, kto mówi, Ŝe lękamy się śmierci nie dlatego, Ŝe sprawia nam ból,

gdy nadejdzie, lecz Ŝe trapi nas jej oczekiwanie. Bo zaiste, jeśli jakaś rzecz nie mąci nam

spokoju swoją obecnością, to niepokój wywołany jej oczekiwaniem jest zupełnie

bezpodstawny. A zatem śmierć, najstraszniejsze z nieszczęść, wcale nas nie dotyczy, bo

gdy my istniejemy, śmierć jest nieobecna, a gdy tylko śmierć się pojawi, wtedy nas juŜ

nie ma. Wobec tego śmierć nie ma Ŝadnego związku ani z Ŝywymi, ani z umarłymi;

tamtych nie dotyczy, a ci juŜ nie istnieją. JednakŜe tłum raz stroni od śmierci jako od

największego zła, to znowu pragnie jej jako kresu nędzy Ŝycia. Atoli mędrzec, przeciwnie,

ani się Ŝycia nie wyrzeka, ani się śmierci nie boi, albowiem Ŝycie nie jest mu cięŜarem, a

nieistnienia nie uwaŜa wcale za zło. Podobnie jak nie wybiera poŜywienia obfitszego,

lecz smaczniejsze, tak teŜ nie chodzi mu bynajmniej o trwanie najdłuŜsze, lecz

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 2 z 3

najprzyjemniejsze. A ten, kto nawołuje, by młodzieniec Ŝył. pięknie, a starzec pięknie

Ŝycie zakończył, jest naiwny nie tylko dlatego, Ŝe Ŝycie jest zawsze poŜądane zarówno

przez jednych, jak i drugich, lecz raczej dlatego, Ŝe troska o Ŝycie piękne nie róŜni się

niczym od troski o jego piękny koniec. Znacznie gorszy jest jednak ten, kto powiedział, Ŝe

lepiej jest się nie urodzić, "Albo po urodzeniu jak najspieszniej przekroczyć bramę

Hadesu".

Jeśli bowiem powaŜnie to mówi, to dlaczego sam z Ŝycia nie odchodzi? A przyszło by mu

to łatwo, gdyby stanowczo powziął taki zamiar. JeŜeli jednak chce zaŜartować, to zaiste

Ŝart jest nie na miejscu, gdyŜ z takich rzeczy się nie Ŝartuje.

NaleŜy o tym pamiętać, Ŝe przyszłość ani nie jest całkowicie w naszej mocy, ani teŜ nie

jest bynajmniej zupełnie od nas niezaleŜna; mając to na uwadze ani nie będziemy

oczekiwać jej niezawodnego ziszczenia, ani teŜ nie stracimy nadziei co do moŜliwości jej

ziszczenia się.

Trzeba sobie równieŜ zdawać sprawę z tego, Ŝe wśród naszych pragnień jedne są

naturalne, a inne urojone, a wśród naturalnych jedne są ponadto konieczne, a inne tylko

naturalne. Wśród koniecznych moŜna wyróŜnić takie, które są konieczne do szczęścia,

następnie pragnienia konieczne dla spokoju ciała i wreszcie konieczne dla samego Ŝycia.

Jasno sprecyzowany pogląd na te sprawy pozwoli skierować wszelki wybór i wszelkie

unikanie na korzyść zdrowia ciała i spokoju duszy, a to właśnie jest celem szczęśliwego

Ŝycia. Wszak cała nasza działalność zdąŜa do tego, aby się uwolnić od cierpienia i

niepokoju. A gdy raz zdołamy to wszystko osiągnąć, wnet zniknie niepokój duszy; istota

Ŝywa nie odczuwa juŜ bowiem potrzeby zabiegania o cokolwiek, czego by jej brakowało,

ani teŜ nie będzie szukać czego innego do dopełnienia dobra duszy i ciała. Bo zaiste

wtedy tylko odczuwamy potrzebę przyjemności, gdy z jej braku doznajemy bólu; gdy

jednak ból nam nie dokucza, nie potrzebujemy wtedy Ŝadnej przyjemności. Dlatego

właśnie twierdzimy, Ŝe przyjemność jest początkiem i celem Ŝycia szczęśliwego. Ona to

bowiem, według nas, stanowi pierwsze i przyrodzone dobro oraz punkt wyjścia

wszelkiego wyboru i unikania; do niej w końcu powracamy, gdy odwołujemy się do czucia

jako" kryterium wszelkiego dobra. I właśnie dlatego, Ŝe jest ona dobrem pierwszym i

przyrodzonym, nie uganiamy się bynajmniej za wszelką przyjemnością, lecz nieraz

rezygnujemy z wielu; postępujemy tak zwłaszcza wtedy, gdy spodziewamy się z ich

powodu doznać więcej przykrości. A bywa i tak, Ŝe wiele przykrości stawiamy wyŜej od

przyjemności, co zachodzi wówczas, gdy po przeŜyciu długotrwałych boleści

spodziewamy się doznać większej przyjemności. Dlatego teŜ wszelka przyjemność ze

względu na swoją naturę jest dobra, ale nie kaŜda jest godna wyboru; i podobnie, wszelki

ból jest złem, ale nie kaŜdego bólu naleŜy unikać. W kaŜdym wypadku trzeba wszystko

dokładnie zbadać pod kątem poŜyteczności i szkodliwości, bo zdarza się czasem, Ŝe

dobro bierzemy za zło i, na odwrót, zło za dobro. Umiarkowanie uwaŜamy za największe

dobro nie dlatego, Ŝebyśmy w ogóle mieli poprzestawać na małym, ale dlatego, abyśmy

się nauczyli obywać byle czym, gdy nas bieda nawiedzi, w przeświadczeniu, Ŝe najlepiej

korzystają z obfitości dobra ci, którzy jej najmniej poŜądają, i Ŝe to, co jest naturalne, jest

teŜ łatwe do zdobycia, a to, co urojone, z trudem trzeba zdobywać. Proste potrawy

sprawiają nam tyleŜ przyjemności, co wystawne uczty, gdy tylko bolesne uczucie głodu

zostanie usunięte. Jęczmienny chleb i woda sprawiają największą rozkosz, jeśli je spoŜył

głodny. Z tego więc względu przyzwyczajenie do Ŝycia prostego i mało kosztownego

zapewnia dobre zdrowie i uaktywnia wobec róŜnych potrzeb Ŝyciowych, a kiedy się po

dłuŜszej przerwie zasiądzie przy suto zastawionym stole, wówczas się lepiej korzysta z

tych przyjemności; wreszcie czyni nas ono nieustraszonymi wobec igraszek losu.

Gdy przeto twierdzimy, Ŝe przyjemność jest naszym celem najwyŜszym, to bynajmniej

nie mamy na myśli przyjemności płynącej z rozpusty ani przyjemności zmysłowych, jak

twierdzą ci, którzy nie znają naszej nauki albo się z nią nie zgadzają, czy wreszcie źle ją

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 3 z 3

interpretują. Przyjemność, którą mamy na myśli, charakteryzuje nieobecność cierpień

fizycznych i brak niepokojów duszy. Nie pijatyki i hulanki, nie obcowanie z pięknymi

chłopcami i kobietami; nie ryby i inne smakołyki, jakich dostarcza zbytkowny stół, czynią

Ŝycie przyjemnym, ale trzeźwy rozum, dociekający przyczyn wszelkiego wyboru i

unikania, odrzucający czcze domysły, owo źródło największych utrapień duszy. Z tego

wszystkiego mądrość jest początkiem wszelkiego dobra i dobrem najwyŜszym, a wskutek

tego jest cenniejsza nawet od filozofii, jako źródło wszystkich innych cnót. Ona nas uczy,

Ŝe nie moŜna Ŝyć przyjemnie, jeśli się nie Ŝyje mądrze, pięknie i sprawiedliwie, i na

odwrót, Ŝe nie moŜna Ŝyć mądrze, pięknie i sprawiedliwie, jeśli się nie Ŝyje przyjemnie.

Wszak cnoty tworzą wraz z przyjemnym Ŝyciem naturalną jedność i Ŝycie przyjemne jest

od nich nieodłączne.

KogóŜ mógłbyś wyŜej cenić od mędrca, co zboŜnie wielbi bogów, śmierci się w ogóle nie

lęka, pojął cel ostateczny przyrody, zrozumiał, Ŝe najwyŜsze dobro moŜna łatwo osiągnąć

i bez trudu zdobyć, a największe zło albo trwa krótko, albo sprawia lekki tylko ból?

Mędrca, co śmieje się z wszechmocnego przeznaczenia, które pewni filozofowie

wprowadzają jako władzę naczelną nad wszystkim, dowodząc, Ŝe jedne rzeczy powstały

z konieczności, inne przez przypadek, a jeszcze inne dzięki nam samym; poniewaŜ

konieczność wyklucza wszelką odpowiedzialność, a przypadek jest zmienny, nasza zaś

wola nie zaleŜy od Ŝadnego autorytetu zewnętrznego, wobec tego postępkom jej

towarzyszą zarówno pochwały, jak i nagany. Zaiste, lepiej m by było uznać mitologiczne

bajki o bogach, niŜ stać się niewolnikiem przeznaczenia przyrodników. Mitologia

dopuszcza bowiem przynajmniej moŜliwość przebłagania bogów przez oddawanie im

czci, przeznaczenie natomiast jest nieubłagane. Przypadku mędrzec nie uwaŜa równieŜ

za bóstwo, na wzór upodobań pospólstwa (bo w działaniu bóstwa nie ma miejsca na

chaotyczny nieład), ani za zmienną przyczynę. Nie sądzi, by przypadek obdarzał ludzi

dobrem lub złem, aby zapewnić im szczęśliwe Ŝycie; uwaŜa tylko, Ŝe dostarcza im

składników wielkich dóbr albo wielkiego zła. Wierzy, iŜ lepiej być nieszczęśliwym z

rozumem niŜ szczęśliwym bez rozumu. Lepiej oczywiście, gdy rzetelny sąd nie będzie w

działaniu oczekiwał pomocy ze strony przypadku.

Przemyśl więc dokładnie te sprawy a takŜe zagadnienia pokrewne. Rozmyślaj dzień i

noc, sam i z kimś, kto podobnie myśli, a nie zaznasz niepokoju ani we śnie, ani na jawie i

będziesz Ŝył wśród ludzi jak bóg. Albowiem człowiek Ŝyjący w sferze dóbr

niezniszczalnych jest zgoła niepodobny do Ŝadnej śmiertelnej istoty.

2009-10-20

EPIKUR - LIST DO MENOIKEUSA.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: