O SŁAWIAŃSZCZYŹNIE PRZED CHRZEŚCIJAŃSTWEM.pdf

Artykuł pobrano ze strony eioba.pl

O SŁAWIAŃSZCZYŹNIE PRZED CHRZEŚCIJAŃSTWEM

Kultura słowiańska rodzimej ziemi, jakże mało znana. Zbierzmy, ile można, śpiewy i herby starożytne, opisujmy celniejsze

obrzędy. Wnieśmy to wszystko do jednej księgi, a przekonamy się niewątpliwie i o pochodzeniu naszym z Inąd, czyli

Indostanu, i poweźmiem milsze wyobrażenie o naszych przodkach.

Zorian Dołęga Chodakowski

Zorian Dołęga Chodakowski (Adam Czarnocki) urodził się 4 kwietnia 1784 r. w Podhajnej obok Nieświeża.

Po ukończeniu szkoły Powiatowej w Słucku samodzielnie przygotwał się do zawodu prawnika i uzyskał

"patent na słucką regencję". Pracy w palestrze nie lubił i więcej zajmował się historią, sporo czasu

spędzając w archiwach. W roku 1809 władze carskie przechwytują jego list, w którym deklaruje

przystąpienie do wojska polskiego i zostaje aresztowany. Jako skazaniec idzie pieszo do Omska.

Półroczną wędrówkę opisuje w raptuarzu "Bez chęci podróż moja". W tekście tym jest wiele informacji

etnograficznych dotyczących ludów Syberii (np. słownik języka Czeremisów). Wcielony wyrokiem sądu w

sołdaty trafił na zachód imperium i kiedy dywizja stacjonuje w Bobrujsku ucieka do Księstwa

Warszawskiego. Uczestniczy w kampanii napoleońskiej. Po klęsce wraca do etnografii i przez cztery lata

badań głównie na terenie Ukrainy przygotowuje szkic "O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem", który

był w zamierzeniu planem dalszych badań i podstawą do uzyskania funduszy na nie. Z protekcją A. J.

Czartoryskiego zwraca się do Uniwersytetu Wileńskiego (Memoriał do Uniwersytetu Wileńskiego) o

zaakceptowanie planu badań. Komisja w składzie Jan i Jędzrej Śniadeccy oraz Stanisław Jundziłł odrzuca

projekt. Występując już pod pseudonimem Zorian Dołęga Chodakowski uzyskuje nieco funduszy w Rosji i

od lipca 1820 r. prowadzi badania na północnej Rusi. Wiele jego pism z tego okresu dotyczy historii i

etnografii ludów Rusi. W Twerze umiera mu kilumiesięczny sym i żona. W 1822 r. jedzie do Moskwy w

nadziei uzyskania dalszych funduszy na badania, ale ich nie dostaje. Pracuje nadal, ale będąc w

niedostatku już mniej efektywnie. Umiera w 1825 r. w nieznanych okolicznościach.

Zorian Dołęga Chodakowski

O SŁAWIAŃSZCZYŹNIE

PRZED CHRZEŚCIJAŃSTWEM

Zniknęły przed wiedzą uczoną dzieje, obrzędy i zwyczaje nasze w epoce

wielobóstwa. Nie sprzyjała oświata Europy całemu czasowi, w którym Krzyż święty

wznosić się począł wśród rozległej i podzielonej Sławiańszczyzny. Pierwsi

posłańcy do nas z wiarą dzisiejszą dalecy byli od umiarkowania, ażeby mieli co

oszczędzić dla historii i wieków, i ten nieprzychylny zapał w ich następcach ledwo

do naszych czasów nie doszedł. W tym duchu dziesięciu lub więcej władców

naszego plemienia kolejno wywracali budowę przyrodzonym natchnieniem

wzniesioną i obok nowych prawideł nieba nie zdołali zabezpieczyć własności

ziemskiej, która by przetrwała do nas i była ichże samych pamiątką.

Wypadek ten jest najgłówniejszym w Sławiańszczyźnie, bo całą jej rozległość z

czasem objął, upoważnił nowo tworzące się dzielnice i coraz więcej pomnażał.

Ogniwa nowej wiary wcielały niepodobnych nas do reszty narodów Europy.

Uczęszczał Słowak z nabożeństwa lub potrzeby do Rzymu lub Carogrodu, a

przejąwszy się nienawiścią wzajemną stolic chrześcijaństwa, zapalał pochodnie

wiekuistych wojen na przestrzeni swojej o to, że nie jednej głowie uświęconej

daninę płaciła. Biada nam! Długo nazbyt przetrwaliśmy w tych obłędach. Nie

wspomniałbym ich może, gdyby nie miały zgubnego wpływu na ten zakres naszej

historii i nie były pierwszym podkopem miłej nam zawsze narodowości. Czas

przyszły wyjaśni tę prawdę, że od wczesnego polania nas wodą zaczęły się

zmywać wszystkie cechy nas znamionujące, osłabiał w wielu naszych stronach

duch niepodległy i kształcąc się na wzór obcy, staliśmy się na koniec sobie

samym cudzymi.

Pierwsze dłuto dziejów Północy w czyim było ręku - wszystkim wiadomo. Łatwo widzieć, że powołanie

zawsze trącało ich ręką i szczerby sprawiało w obrazie ojczyzny. Nie dziw zatem, że u nich epoka

przedchrześcijańska, jeżeli nie ominiona całkiem i nie zarzucona wymysłami, wystawia nam tylko grube

obyczaje, dzikość i ślepotę naszych ojców. U nich to z łatwością jednakową w Poznaniu, Kijowie i

Nowogrodzie dzieje się przejście do wiary. Podług nich dosyć było przykładu i woli panującego, aby dzień

jeden lub rok to przeznaczenie spełniły.

Tak mniemając ci latopisarze, rzekłbyś, nie znali uporczywej duszy sławiańskiej, nie znali dziejów

rodzinnego i pierwotnego ludu, u którego sposób rządzenia się i życia, obyczaje i mowa sama -- ściśle były

spojone z nauką o bogach. Przeobrażenie więc nagłe i szczęśliwe być nie mogło i w istocie nie było.

Nowogród Wielki o cztery lata spóźnił się po Kijowie, w sto lat Rostów, a jeszcze później u nas Szczecin

nawróciły się. Nie przywodząc naszych, dowodów, spomnijmy, co Naruszewicz mówi o okropnościach u

Lachów w siedemdziesiąt lat nowej wiary z powodu prześladowania pogan, zamilczanego od naszych

kronikarzy. Schronienie się na ostatek kapłanów z wielu bogami wśród zapadłej Litwy podwyższyło nie

znaną dotąd krainę i w porze dogodnej do zemsty miecz podniosło na polskie i ruskie sadziby. Jaćwież

przy źródłach Narwi ileż dokuczyła jednemu i drugiemu współbraciom? Co Nestor pisze o spółczesnych

Radymiczanach i Wiatyczanach, a życiopis św. Wojciecha wyraża o Czechach i w życiu św. Benna biskupa

misneńskiego, co się działo na ostrowie Ranowców? Wszystko okazuje, że nigdy człowiek, żyjący pośród

swojej rodziny, nie przemienił siebie, nigdy z uprzedzeń i nałogów, które jemu długo towarzyszyły, razem

nie otrząsnął się, bo nie łatwo jest powstać przeciw sobie samemu, zmienić sposób życia, myślenia,

poniechać wszystko, co mu jest miłym, nade wszystko nadać inny obrót, językowi uzwyczajonemu czcić

wielorakie bóstwa i pełnemu tych przenośni, przysłów i wzorów przyrodzonych, które stanowiły jego śpiewy

obrzędowe, igrzyska, potoczną mowę i zawsze tchnęły jego wiarą.

W dziejach zapomnianych, dawno rozsławionych i obecnych nasz ród zajmuje swoje miejsce. Nie zebrał

się on z wygnańców ani szczątków upadłych mocarstw. Był zawsze ludem pierwotnym, właściwym i

jednosłownym. Nie wiadomy jeszcze czas i przyczyny, dla których on opuścił sąsiedztwo Indowego Stanu,

jak długo był w tej wielkiej drodze, nim wkroczył do Europy i zajął jej połowę od strony Azji. Pewnym tylko

jest, że po usadowieniu się w nowym stanowisku zajmowali razem okolice zadunajskie aż do podstawy

Bałkanu nad Adriatykiem, za Łabą i całą między nimi przestrzeń, jako też Północ od ściany Sweonów,

rządzoną przez wielkich kaganów, nim przenieśli stolicę do Kijowa. Ze zmiany takowej na ziemi poczynili

niektóre poprawy w zasadach wielbionych świateł nieba, liczne przenośnie z jestestw przyrodzonych

rozciągnęli do poznanych na północy i całą jej przestrzeń na jednakie sta podzieliwszy, jednymże

ustawom, obrzędom i zwyczajom podlegali. Widać wszędy w tej epoce naczelników z chorągwią

przewodniczącą w pokoju, wojnie i świętych obrzędach. Połączenie w jednej osobie tak wielorakiej władzy

nad licznym narodem tyle podawało sposobów stanowienia i wykonywania wszystkiego, że Sławianie, w

tym stanie rzeczy i ręką przyrodzenia czczonego kierowani, nie mogli być ludem nieczynnym ani uśpionym.

Wojna dla ubezpieczenia i rozszerzenia bytu, a w pokoju łowy, rola, rzemiosła pewne, obrzędy połączone z

wielkimi grami i ucztą były ich powszechną zabawą, znamienitym i płci obojej spólnym zatrudnieniem.

W pamiętnikach owych wieków dosyć często natrafia się na wyrazy: rola, pług, socha, kosa, kowal, stolar,

tieśla, tkę, dłubię, dłuto, a nawet pisar i malar. Wszystko to było potrzebnym i użytym, zyskiwało swoją cześć

i przeniosło do późniejszych wieków wysoką, ale już przenośną pochwałę*(1) .

Nigdzie nie widać śladu, aby przed epoką poloru naszego byli na Północy poddani. Nie mogli być oni w

przechodzie z Azji do Europy i dotąd w drugiej części świata nie znają, co jest pracować na wieczystego

pana, który w oczach swojego monarchy jest im równy.

Wrodzona Sławianom prostota, wesołość, uprzejmość i szczerość wydawały się nawet w oczach

nieprzyjaciół i to świadectwo zyskały. Męstwo, miłość i ta gościnność doskonała, na podziw i uwielbienie

starym Saksonom służąca, bóstwami były całej naszej ziemi, wzajemnie się wynagradzającymi i hojne dary

im niesiono.

Kiedy mniej będziemy oczekiwać od wieszczych pisarzów zagranicznych, mniej na nich polegać, a

przedsięweźmiem wśród siebie, na własnej przestrzeni, w gnieździe ojców naszych szukać o wszystkim

wiadomości, znajdziemy może więcej niźli dotąd gdziekolwiek pisano. Wpatrzmy się tylko w ziemię naszę.

Może Sławianie zostawili ją dla nas jako najtrwalszą księgę, może ją zakłęli, aby nigdy z dziedzictwa

potomków nie wychodziła i w tym celu urzekli owoczesnym sposobem, by mogła służyć za świadectwo

odwiecznej własności najpóźniejszym wnukom. Nie śmiejmy przeczyć naszym założycielom troskliwej

przezorności o zachowanie takiej pamiątki, bo kto z ludem przeszedł rozległość między Indem i Bałtykiem,

ten pewnie zyskał wiele doświadczenia i baczności na przyszłość i mógł być jak Mojżesz drugim

zakonodawcą swojego plemienia. Poznajmy się więc z naszą ziemią, obliczmy wszystkie jej miana, czyli

uroczyska. Będziemy widzieć, iż mimo dziewięciu wieków, mimo tyle wojennych zniszczeń, mimo

niewiadomość i próżność samochwalna w odmienieniu starych nazwisk, zachowały się przecież i doszły

jeszcze do nas imiona bogów, imiona do czci ich należące, imiona jej sprawców i tego jestestwa ziemnego,

które w przestrzeni czasów zaleciwszy się wielkim dobrem i złem, na chlubę rodu ludzkiego i mowy naszej

czołem wieków nazwane zostało*(2) . Będziemy na tejże ziemi czytali nazwiska wszystkich zwierząt i

ptaków, zarówno w Indzie zostawionych, jako i w tutejszym klimacie poznanych, wszystkich drzew leśnych i

owocowych, ziół przyjemną wonią i kwiatem wabiących, jak i do pożywienia sposobnych, niemniej tych, co

do leków i mniemanych czarów służyć mogły, oznaczenie wszystkich kruszczów wtenczas wiadomych,

imiona wojny ze wszystkimi jej na tę porę narzędziami, jako też miru wiodącego długi szereg na łonie

swoim zabaw i trudów, uroczyska morza ze wszystkimi podziałami wody i statków na niej używanych,

wszystkie odmiany powietrzne, pewne liczby znaczące lub bogom poświęcone, wyrażenia wszystkich

przeciwności, jakie tylko wyobraźnia człowieka wystawić sobie może, wszystkie przymioty złe i dobre,

wszystkie członki, które składają ogół żywotnego ciała, wszystkie ich działania, wszystkie władze

zmysłowe, wszystkie nazwiska ogólne i szczegółowe. Na koniec myśl, pamięć i sława jako sprężyny i cel

tego obrazu; krócej mówiąc, cała encyklopedia, rzekłbyś, i cały słownik nasz w prostym lub przenośnym

znaczeniu, pojedynczym lub składanym sposobie na ziemi naszej rozwinięty, dzielące ją stare sta w

pewnym porządku napełnia. Nie ma stopy ziemi w starej Sławiańszczyźnie, żeby nie należała do tego

rzędu słownego. Zarówno okrywa on osiadłe, jak i próżne miejsca, użyteczne i dzikie, wyniosłe i poziome,

najeżone góry, jak doły i zapadłe bagna, czyste pola, jak zamierzchłe lasy, słowem, cała powierzchnia

ziemi była stolicą naszych bogów i jedną tablicą naszej wiary.

Kto zdoła w takiej obszerności, na każdej prawie mili czworogrannej zrachować będące ogrody,

grodziskami i horodyszczami zwane, wałem dokoła obniesione i przy nich bliskie zawsze łyse czyli jasne

góry, panujące zwykle miejscowemu położeniu i wznoszące się przy stokach i wodach? Dostrzega się na

wielu miejscach, iż w niedostatku ziemnej wyniosłości, w gładkiej równinie, wśród nizin i błot Polesia, w

dogodniejszym jednak miejscu, toż samo uroczysko zachowują. Kto słyszał, co Szczygielski *(3) o niej

mówił, kto przypomni podanie powszechne o wiedźmach i czarownicach na Łysą Górę co czwartek po

nowiu uczęszczających, kto słyszał o kijowskiej górze, ten dziwić się nie będzie mnogości pomienionych

nazwisk. Rozległość olbrzymia ziemi sławiańskiej nie dozwalała ojcom naszym przestać na dziewięciu

tylko przybytkach pozwolonych od sumiennych pisarzy, owszem, dla tej przyczyny w miarę ludności swojej,

zakreślając stare sta i wmieszczając w nie sto nazwisk ziemskich, obierali pośrodku nich najokazalsze

miejsca dla łysej góry i świętego ogrodu, czyli do tych stosując zaokrąglenie reszty należących nazwisk.

Rozległość olbrzymia ziemi sławiańskiej nie dozwalała ojcom naszym poprzestać na dziewięciu tylko

przybytkach pozwolonych od sumiennych pisarzy, owszem, dla tej przyczyny w miarę ludności swojej,

zakreślając stare sta i wmieszczając w nie sto nazwisk ziemskich, obierali pośrodku nich najokazalsze

miejsca dla łysej góry i świętego ogrodu, czyli do tych stosując zaokrąglenie reszty należących nazwisk.

Praca moja nic jest jeszcze u swojego końca. Odkrycie każdego systematu nie może być zarazem głoszone

w całej rozciągłości i trudno jest na słabych skrzydłach przelecieć oddalone wieki i z bystrością przeniknąć

ich tajemnice. Czas tylko i usilna praca, po bacznym przejrzeniu wielu odległych okolic, przynieść mogą

objaśnienie, jakim sposobem jedno czucie lub wola czyja na takiej rozległości umiały osnować tkań

wszędy do siebie podobną lub przydać do niej tę rozmaitość, która za pewnym oddaleniem się, jakby w

cale przeniesiona, powtarza się i odnawia. Chodząc wszędy po tIe starodrzewnej nauki, po ząkrętach

sławiańskiego rządu, ileż to napotkać można Nowogrodów, tak dawnych jako i Starogrodów, Kijowów,

Krakowów, Gniezn, Moskw, Kruszwic, Poznaniów, Budinów, Przemyślów, Białogrodów, Warszew , ze ze

sprzężonymi tymiż samymi lub jednoznacznymi imionami. Ileż odkrywa się nicości i błędów w naszych

opisach, które z nazwisk osad lub krajów tylu założycieli niebyłych wywiodły.

Wsparty na tak rozległym i wszędy mi obecnym systemacie naszej osiwiałej starszyzny, patrzę spokojnie,

jak w moich oczach znikają roje marzeń pochlebnych, co jakąś osobistość ukrytą mając na względzie, ćmę

bohatyrów z nazwisk tyluż osad w kronikach czeskich siliły się stworzyć.

Można powiedzieć, iż żaden z narodów upadłych, żaden z nowożytnych i polerownych nie pomyślał o

takim układzie ziemskich nazwisk, nikt za pomocą podobnego słownika nie zapewnił sobie wiecznie

trwającej pamięci. Nie jest to litania wszystkich świętych w hiszpańskiej Ameryce i na wyspach, bez ładu

umieszczana. Sławiański porządek jest oryginalny, włąściwy naszym tylko zakonodawcom i przodkom, co

przez tyle wieków w tysiącznych miejscach zrobili i zachowali. W tym była ich spólność, jedność, stąd

wszystkim należny zaszczyt, stąd chcę mówić - wszyscy okryli się wieńcem i nazwiskiem S ł aw y.

Przeglądając się często w tym obrazie, czułem tylekroć wewnętrzną cześć dla naszych pradziadów,

uszanowanie ku tak wielkiej ich myśli i znajdowałem zawsze odradzającą się we mnie chęć dalszego

rozpoznania i w miarę sposobów dokończenia tego obrazu.

Czas powiedzieć cokolwiek i o podaniach ludu sławiańskiego. W narodzie pierwobytnym i kilkanaście

wieków zliczającym na tejże ziemi zawsze podanie jakieś być musi. W niedostatku pisarzów lub

owoczesnych świadectw zdolne jest wiele rzeczy nam odkryć. Lecz kto nie zamierzył sobie pewnego rysu,

nie przygotował pewnych pytań, a jeszcze w miarę szerokości ziemi sławiańskiej nie ma zapasu odwagi,

wytrzymałości i opatrzenia się w kilka jej dialektów, ten daremnie będzie oczekiwał podań; same do jego

brzegu nie przypłyną i nie nastręczą się. Trzeba pójść i zniżyć się pod strzechę wieśniaka w różnych

odległych stronach, trzeba śpieszyć na jego uczty, zabawy i różne przygody. Tam, w dymie wznoszącym się

nad głowami, snują się jeszcze stare obrzędy, nucą się dawne śpiewy i wśród pląsów prostoty odzywają

się imiona bogów zapomnianych. W tym gorzkim zmroku dostrzec można świecące im trzy księżyce, trzy

zorze dziewicze, siedm gwiazd wozowych. Tam zorza Lelowa zbliża się do młodego miesiąca - miłość

nowożeńców i gody zwiastuje, tam zorza, księżycem ogrodzona lub zawojką pokryta, ślubną przysięgę ,

tłumaczy. Dotąd jeszcze trzy rzeki płyną podsieni lubowników, udzielają świętej wody do korowaja i

kołaczów . Dotąd zawodzą się w nuceniach podolskich wróżby na tychże rzekach, jak bizantyckie kroniki

wspominają. Jeszcze cichy Dunaj jak ów Ganges jest wodą świętą, pełną uroków, miłości i szczęścia, i na

powierzchni swojej niesie korab czerwienny z okwitością swadziebną . szcze słup wyzłacać jadą do

Lwowa. Dziewica między dwoma lwami stojąc bez bojaźni, oddaje rękę junoszy. Strusie pióra i pawie

ogony zdobią wieńce i głowy poślubione, a czerwiec z maliną zmieszany stanowi chwałę czystości

dochowanej. Rusa kosa pod Kijowem, złoty warkocz w Krakowie biorą pierwszeństwo. Jelenie, rysie,

łabędzie i sokoły nie zapomniały jeszcze przynosić kochankom wieńców i pierścieni . Sierocie zabierającej

się do ślubu opiewają dąbrowę pełną pni bez zieloności. Jeszcze mosty ścielą się ze trzciny, gdy dzieci

mają upaść do nóg rodzicom, a drugie, usłane pierścieńmi i perłami, znajdują się po drodze kochanków.

Ogólnie mówiąc o tych śpiewach obrzędowych, nieco uzbieranych nad Nieprem, Bohem, Bugiem, Sanem i

górną Wisłą - wszędy tchną miłą smętnością, prostotą pełną przenośni i obrazów starożytnych . Wyznać

trzeba, że kiedy lud wiejski, tak dawno usunięty od swobody, mógł jeszcze podobne nucenia zatrzymać,

pewnie one w epoce panowania swojego na rajskich dworach i ogrodach, w gajach, na górach i polach

uświęconych podczas soborów płci obojej pod okiem kniaziów, księdzów, królów, żerców , klechów i

starostów obrzędowych były nierównie znakomitszymi . Niestety, nasza ziemia nie była morzem z trzech

stron ubezpieczona, aby mogła pomimo wieki zachować tyleż co Szkocja.

Lecz czego nic pomału żałować trzeba, że w Czechach za Karola IV, a w Polszcze w wieku Zygmuntów,

przychylnym dla nauk i mowy ojczystej, w wieku nie tak pogorszonej zagrody wieśniaka, nie pomyślano o

zbiorze całkowitym pieśni. Do podziwienia, że Jan Kochanowski wiele pięknej prostoty spod strzechy

wiejskiej przenosząc do swoich rymów, nie wpadł na myśl podobną; ona tuż za nim stała. Ona by u

Zygmunta Augusta otrzymała hojne wsparcie i stałaby się godnym tamtego wieku upominkiem.

Oszczędziłoby się nam przez to czasu i pracy tym trudniejszej i nie byłoby przyczyny narzekać na Marcina z

Urzędowa kanonika sędomirskiego *(4) , Gizelego archimandrytę kijowo-pieczarskiego*(5) , na drużynę

Lojolego i na niezrachowany pułk jubileuszowy, którzy z żarliwością wielką deptali to wszystko, co jest

dzisiaj celem ciekawości naszej. Obok tych win w zachodniej stronie oddajemy pochwałę mimowolną

ruskiemu duchowieństwu. Greccy i unijaccy (jak my zwali) popi byli to bracia swojego ludu modlący Boga w

sławiańskim języku **(6) , wolni od wyniosłości i kłócenia mieszkańców swoimi reformy, mieli więcej

pobłażania i łagodności z tej strony. Skutek to okazał, bo ruskie okolice nieporównanie więcej starych

podań zachowały i mnie nauczyły.

Na Rusi północnej w końcu XVIII wieku zebrano śpiewy i drukiem ogłoszono. Wydawca chwali ich rozległą

jednostajność po wszystkich okręgach, lecz wyższość poetyczną przyznaje małorosyjskim, to jest

południowej Rusi pieniom. Zgadzam się na to z przekonania własnego, gdy przez Niepr zajrzałem nieco do

połtawskiego okręgu. Powiedzieć jednak trzeba prawdę, że w zbiorze tym dwunastoksięgowym nie widać

stałego celu. Starano się bardziej o huczne noty lub kalinuszki posępne niźli o rzecz samę; nieznane osoby

tym się trudniły, wyboru żadnego nie zrobiono. Względem szląskich, czeskich, morawskich i węgiersko-

sławiańskich, nie znając ich jeszcze, nie mogę nic powiedzieć. Czynię jednak starania.

W badaniach starożytności naszej przedstawia się jeszcze osobliwsza okoliczność. Kiedy ją tutaj wyrażę,

niejeden będzie wątpliwością, a w pogotowiu i śmiechem przejęty. Szczerze wyznaję, że sam długo byłem

w niedowierzaniu. W istocie, jak można przystać na to, aby znaki chluby szlacheckiej, ten pomnik urojonych

powieści dla naszych rodopisów, to źródło bezdenne panegiryków dla ojców jezuitów, skazane w

dzisiejszej oświacie na niepamięć, żeby mówię herby nasze mogły mieć starożytne i pewne znaczenie.

Lecz rzućmy na stronę wszelkie uprzedzenia o tych znakach. One temu nie winne, że ich starano się nie

rozumieć i umyślnie bajkami przyćmiono.

Nasze zbiory heraldyczne są prywatnym autorów usiłowaniem, lecz nie dziełem urzędowym. W ostatnim

zbiorze Piotra Małachowskiego wyrażono koło 10 000 rodzin, a wszystkich herbów, uważając z odmianami

tamże wyrażonymi, będzie blisko tysiąca. Jakaż to liczba! Czy podobna jednemu człowiekowi ogarnąć i

oznaczyć każdego początek i przyczynę niezmyśloną zacności? W tych księgach umieszczano podług

wywodów, jakie komu podobało się napisać dla informacji autora lub z kwerendy po aktach urzędowych,

które początku starożytnego szlachectwa nie wyrażają i my tak dawnych składów papierowych nie mamy.

Patrząc, co Niesiecki sam w protestacji na końcu tomu IV wyraża o tej starożytności szlachty i herbów, o

pochodzeniu ich ze krwi cesarzów wschodnich i zachodnich, od królów aragońskich i książąt sycylijskich,

od komesów, a nawet od Olimpu i Oceanu prowadzonym - wszystko to nie zasługuje na żadną uwagę.

Niemniej, chorobą zadawnioną jest u nas szukać chluby z rzeczy zagranicznych i dlatego nawet rodowody

bardzo częste z Brytanii, Danii, Włoch, Francji i innych krajów. W tej cudzoziemszczyźnie nie mógł już być

Słup, tylko Kolumna, Kruk ubrał się za Corwina, Niedźwiedź, ten biedny mąż, za poddanie się swoje żonie

wyszedł z czasem na Ursyna. Wata obeznał, się ze Starym Testamentem i przywłaszczył Samsona. Biała

gęś zasłyszała o sławie kapitolińskiej i podniosła się na Paparonę, a jasny sokół, ten ptak niegdyś

znakomity, dawszy tyle chleba sokolniczym, zawsze będąc oznaką dzielnego mołojca, zniżony na

ŚIepowrona. Ten pisze, że Baryczka przybył z Panonii do Węgier, potem do Polski; tamten wyraza, iż rybka

herbowna Glaubiczów, Przecławskich i Rokosowskich była jeszcze przed narodzeniem Chrystusa. Zorza z

księżycem ma gniazdo swoje nad Renem w zamku Monstern, po sławiańsku Leliwą niby zwanym. Boże

stado w Kromerze będące *(7), znać przy zagładzie ubrzędu stada byłego u nas, tą koleją przewrócone w

Boże zdarz z dykteryjką w pogotowiu, iż samo dobre życzenie królowi idącemu pod Warnę ten herb i

szlachectwo przyniosło dla Szwarca . Wiadomy skutek wyprawy. Król poległ i noga żadna nic uszła;

pamiętnie uiściło się życzenie! Jakkolwiek bądź stało się, Szwarc dlatego używał herbu, lecz nie pierwszy,

bo on umarł bez potomstwa męskiego, a jednak kilkanaście rodzin używa tegoż samego znaku.

Wspomniałem o skutku warneńskiej bitwy. Opłakiwała go długo Polska. Rodopisowie nasi w szczęśliwym

widoku wszystko uważając, jakby po tryumfie spod Warny idącego Raka z dyplomatem szlachectwa chcieli

ukazać . Niesiecki, we Lwowie piszący, nie widział przyczyny, dlaczego dąb we herbie będący od

poprzednika dub nazwany.

Wśród podobnego odmętu bajek i gwaru zgadzają się jednak wszyscy pisarze nasi, że były herby u nas za

czasów pogańskich, że na pamiątkę przyjęcia chrześcijaństwa krzyżyki tylko dodano, a wyliczenie

takowych herbów przez bojaźń sumienną opuszczono. Jeden Wacław Potocki 1696 r. ośmielił się

powiedzieć, że herb Łada jest zabytkiem bożyszcza Łady; przecież Niesiecki, często go przywodząc,

względem tego zdania milczy i podsuwa natomiast swój wywód historyczny od wsi w lubelskim

województwie. Z tego uważać można, że jezuitom naszym bałwochwalstwo było lepiej wiadome, gdy tak

stronili od niego, bo i Knapski w słowniku swoim wyrazu "ładna", "ładność" nie położył, a lelek

barbaryzmem, czyli nic nie znaczącym pokazał.

Mówiąc o herbach, były one jako klejnoty szlacheckie przez wszystkie wieki troskliwie piastowane, lecz

przechodząc przez tyle rąk chełpliwych, łżywych i zabobonnych, w odmiennej postaci okazywały się. Nie

powinniśmy gardzić żadnym źródłem wiadomości, zwłaszcza krajowych. Doświadczmy, podnieśmy z nich

zasłonę, oddzielmy obce za indygenatami przybyłe i późniejsze podług tablicy Czackiego i podług

konstytucji; odłączmy na chwilę krzyżyki jako dodatek gorliwości chrześcijańskiej i wszystkie razem okażmy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: