Stefański Lech Emfazy _ Magia i Psychotronika 04_ Hipnoza,….pdf

4. Hipnoza, oddziaływanie bioenergetyczne, sugestia

Co rozumiemy przez pojęcie hipnoza? Tradycyjnie przyjęty zakres tego

pojęcia obejmuje rozmaite stany, w jakie popadają osoby hipnotyzowane,

oraz różne sposoby ich wywoływania. Są to – jak wkrótce zobaczymy –

sposoby uruchamiające z gruntu odmienne mechanizmy w psychice i

organizmie osoby hipnotyzowanej.

Rozróżnienia rozmaitych mechanizmów, z których każdy z osobna może

doprowadzić do wystąpienia jednego ze stanów określonych jako “trans

hipnotyczny", pierwszy dokonał Julian Ochorowicz (1882). Oczywiście i

przed nim zdawano sobie sprawę z niejednorodności zjawiska,

nazywanego początkowo “magnetyzmem zwierzęcym", a potem

“hipnotyzmem", ale przez żadnego z wcześniejszych badaczy zjawisko to

nie zostało zanalizowane tak dokładnie. O znaczeniu Ochorowicza jako

teoretyka hipnozy świadczy przyznanie mu nagrody Francuskiej

Akademii Nauk za rozprawę Hypnotisme et Mesmerisme w 1911 roku.

Niewydanie tej pracy w języku polskim ani za życia, ani po śmierci autora

jest faktem wprost niewiarygodnym.

Ochorowicz rozróżnia cztery rodzaje mechanizmów, które powodują

powstawanie stanów hipnozy:

1. katapleksję [nie mylić z katalepsją, czyli stanem znieruchomienia i

zesztywnienia mięśni, w którym kończyny mają tendencję do

utrzymywania nadanego im ułożenia] – ogólną lub częściową- zjawiska

wywołane rodzajem przestrachu;

2. ideoplastię – zjawiska wywołane samym wyobrażeniem skutków

mających nastąpić;

3. hipnotyzm (w zwężonym znaczeniu tego słowa) – odurzenie senne

wywołane przez zmęczenie któregoś ze zmysłów i nieruchomość ciała,

przy jednoczesnym wytężeniu uwagi;

4. mesmeryzm (“magnetyzm zwierzęcy"), polegający na fizycznym

działaniu jednego organizmu na drugi.

Jest to podział teoretyczny. W praktyce mechanizmy te działają

przeważnie jednocześnie. Lekarz np. poleca pacjentowi, aby wpatrywał

się w błyszczący punkt, a jednocześnie sugeruje mu poczucie ociężałości i

senności; uruchamia zatem naraz działanie hipnotyczne (w znaczeniu

podanym w punkcie 3) oraz ideoplastyczne. Przy estradowych pokazach

hipnozy, dokonywanych na ochotnikach zgłaszających się z sali, z zasady

mamy do czynienia z mieszaniną oddziaływań, wśród których nie brakuje

też działania mechanizmu kataplektycznego; pomagają tu hipnotyzerowi

zażenowanie z powodu publicznego występu, obawa przed czymś

nieznanym oraz zaskakujące osobę wprowadzoną w trans działania

hipnotyzera.

Mechanizm katapleksji

Przypomnijmy sobie z dzieciństwa, jak dziwiliśmy się, gdy dotknięcie

uciekającej stonogi zamiast zdopingować ją do tym szybszego biegu,

powodowało jej znieruchomienie. Zwierzątko wyglądało nagle jak

martwe.

Katapleksja jest u zwierząt mechanizmem obronnym. Zwierzęta żywiące

się innymi zwierzętami z reguły nie zwracają uwagi na obiekty

nieruchome – choćby w rzeczywistości były one najsmakowitszymi

kąskami. I odwrotnie – te same zwierzęta połykają nieraz całkiem

niestrawne przedmioty tylko dlatego, że się one poruszają; wiedzą o tym

dobrze wędkarze łowiący na tzw. błystki. Według Pawłowa katapleksja

jest odruchem samozachowawczym. Jeżeli zwierzę nie znajduje ratunku

ani w walce, ani w ucieczce, nieruchomieje, aby nie sprowokować przez

swoje ruchy agresji strony atakującej. Katapleksja byłaby zatem

odruchem odziedziczonym przez człowieka po jego zwierzęcych

przodkach, a więc objawem szczątkowym. U ludzi zdrowych (nie

wszystkich) mechanizm ten łatwo można uruchomić, stosując technikę

“hipnozy estradowej".

Sławny profesor Charcot, który w drugiej połowie XIX w. podjął na

wielką skalę badania nad hipnozą, stosował metodę bardzo prostą:

damie, którą zamierzał wprowadzić w trans, nakazywał zajęcie miejsca na

krześle i niespodziewanie uderzał w gong nad jej uchem, czemu

towarzyszył jego ostry krzyk: “spać!" Zamiast uderzenia w gong

stosowano też nagły błysk oślepiającego światła, otrzymywanego z

elektrycznej lampy łukowej. Były to sposoby – jako się rzekło – ogromnie

proste, ale i równie szkodliwe. Jak wiadomo, niektóre z kobiet

wielokrotnie poddawane eksperymentom profesora Charcota, które

trafiły do szpitala Salpetriere ze stosunkowo lekkimi przypadłościami,

pozostawały potem na dłużej na oddziale psychiatrycznym z objawami

ciężkiego rozstroju nerwowego.

Odruchowi kataplektycznemu towarzyszy gwałtowny skurcz naczyń

krwionośnych, który niczym nie grozi tylko człowiekowi zdrowemu. A

przecież, nie przeprowadzając przedtem skrupulatnych badań lekarskich,

nigdy nie wiemy, czy mamy przed sobą człowieka z naprawdę zupełnie

zdrowym aparatem krążenia.

U ludzi nerwowo i psychicznie zdrowych “czystym" działaniem

kataplektycznym, a więc zaskoczeniem i przestrachem, nagle

wytworzonym poczuciem zagrożenia, nie można wywołać zapadnięcia w

stan, który można by określić jako jedną z form transu hipnotycznego.

Proszę zwrócić uwagę: w metodzie stosowanej przez Charcota na osobę

poddawaną doświadczeniu działają na raz dwa czynniki – kataplektyczny

oraz ideoplastyczny, uruchomiony słowną sugestią zasypiania.

U chorych psychicznie (np. w schizofrenii) podobne do hipnozy

kataplektycznej zjawisko występuje spontanicznie, i to w jaskrawej

formie. Jest to stan osłupienia (stuporu), polegający na znieruchomieniu

w momencie zagrożenia i lęku.

Częściowa katapleksja, polegająca np. na występowaniu nagle luki w

pamięci, “poraża" nierzadko osoby psychicznie zdrowe, a tylko

nadmiernie wrażliwe. Podobnie jak człowiek pogrążony w hipnotycznym

som-nambulizmie z apetytem zajada surowy kartofel, który otrzymał ze

słowami “proszę spróbować, jaka to znakomita gruszka", tak samo uczeń

“wyrwany" do odpowiedzi zdolny jest w swoim kataplektycznym

osłupieniu uwierzyć w najdzikszy absurd. Za tym, że tego rodzaju

“szkolne" katapleksje mają naprawdę charakter hipnotyczny, a nie

polegajątylko na chwilowej niezborności uwagi, przemawia fakt

występowania w takich momentach wzmożonej sugestywności. Niech za

przykład posłuży nam znana opowieść. Rzecz działa się w czasach, gdy

Adam Mickiewicz był jeszcze uczniem gimnazjalnym. Pewnego razu

chłopiec, siedzący na szkolnej ławie obok Mickiewicza, niespodziewanie

wezwany do odpowiedzi, wstał całkiem ogłupiały i milczący. Wtedy Adaś

podpowiedział mu zdanie, które tamten głośno powtórzył: “Niedaleko

Damaszku siedział diabeł na daszku". Biedak powtarzając te głupstwa

wierzył, że stanowią odpowiedź na zadane przez nauczyciela pytanie!

Mechanizm ideoplastii

Jeśli tylko potrafimy dość intensywnie wyobrazić sobie czynność

ziewania, możemy tym spowodować wystąpienie tego odruchu. Trzeba

jednak do tego spełnienia pewnych specjalnych warunków.

“Jakież są to specjalne warunki?" – zastanawiał się Julian Ochorowicz i

orzekł – “brak przeszkód". Te przeszkody są przeważnie natury

psychicznej; jedne wyobrażenia paraliżują drugie. Wyobrażamy sobie

ziewanie, ale umysł nasz zajęty jest w danej chwili wszystkim innym,

tylko nie ziewaniem. Dlatego – na szczęście – nie ziewamy za każdym

razem, gdy tylko pada słowo “ziewać". Max Hirsch w książce Sugestia i

hipnoza powiada, że efekt fizjologiczny, oczekiwany przez nas w ustroju,

ma istotną tendencję do urzeczywistnienia się. A kiedy się

urzeczywistnia? Dawniej sądzono, iż warunkiem jest stan “zawężonej

świadomości". Ku takiemu stanowisku skłaniał się także Ochorowicz.

Obecnie wydaje się jednak prawdopodobniej sze, że stan zawężonej

świadomości (a raczej jeden z tego rodzaju stanów) jest tylko

okolicznością sprzyjającą dotarciu wyobrażenia do głębszych warstw

osobowości; tam, gdzie rządzi badana przez psychologów głębi

nieświadomość.

Stanem sprzyjającym ideoplastycznemu realizowaniu się wyobrażeń przy

nie zawężonej świadomości jest stan relaksacji, czyli fizycznego i

psychicznego odprężenia. Fakt ten wykorzystuje popularna wśród lekarzy

technika hipnotyzowania, tzw. hipnoza werbalna. Postępowanie tu ma w

grubszych zarysach następujący przebieg: miejscem zabiegu jest

pomieszczenie, gdzie panuje cisza i półmrok. Lekarz poleca pacjentowi,

aby ułożył się możliwie najwygodniej, po czym każe mu odprężyć kolejno

poszczególne grupy mięśni. Jak wiadomo, napięcie psychiczne powoduje

mimowolne naprężanie się różnych mięśni szkieletowych (np. człowiek w

gniewie bezwiednie zaciska szczęki, a dłonie ściskają mu się w pięści).

Występuje też zjawisko odwrotne: odprężenie mięśni powoduje

ustępowanie napięć psychicznych. Doprowadziwszy pacjenta do stanu

relaksacji lekarz zwraca uwagę pacjenta na jego oddech, sugerując, że

staje się on coraz bardziej spokojny i miarowy, oraz podsuwa

wyobrażenie ciężkości i bezwładności ciała. Są to wyobrażenia, które u

człowieka zrelaksowanego realizują się ideoplastycznie bardzo łatwo.

Nietrudno jest też skłonić pacjenta, aby zrealizował przedstawienie sobie

ciepła zjawiającego się w okolicy serca i przyjemnie rozlewającego się po

całym ciele. Działa tu swego rodzaju sprzężenie zwrotne: stan relaksacji

sprzyja zjawiskom ideoplastycznym, a ich realizacje z kolei utwierdzają i

pogłębiają ten stan.

Można teraz polecić pacjentowi, aby zwrócił uwagę na to, co dzieje się np.

z jego prawą ręką: jest ciężka, ciężka i bezwładna, staje się coraz cięższa.

Skutkiem ideoplastycznej realizacji wyobrażenia, że ręka stanowi np.

podłużną bryłę żelaza, jest autentyczna niemożność uniesienia ręki.

Lekarz proponuje pacjentowi, aby spróbował; pacjent stara się, ręka drga,

ale się nie unosi, jest jakby sparaliżowana. Ten fakt wywołuje u pacjenta

przekonanie, że zachowawszy świadomość zapadł w stan zbliżony do snu.

Przecież w stanie czuwania – rozumuje pacjent – uniesienie ręki nie

może stwarzać trudności. Chyba dopiero od tego momentu zaczyna się

proces “zawężania świadomości".

Zapewne dość trafnie scharakteryzował metodę hipnozy werbalnej jeden

z badaczy: lekarz opowiada pacjentowi o zjawiskach towarzyszących

zasypianiu (temu zwykłemu, codziennemu), a pacjent dokonuje “syntezy"

zaśnięcia.

Przez kilkadziesiąt lat, od czasów Bernheima – wybitnego francuskiego

badacza hipnozy z końca XIX w. – panowało dość rozpowszechnione

przekonanie, że hipnoza jest to stan zbliżony do snu, który wywołujemy u

pacjenta działaniem sugestii. Przeciwko takiemu stanowisku już w końcu

XIX w. występowali niektórzy wnikliwsi badacze. Jednym z nich był dr

Albert von Schrenck-Notzing. Stwierdził on, że istnieją osoby łatwo

ulegające hipnozie, ale trudno sugestii oraz że stopień podatności na

sugestię nie jest zawsze proporcjonalny do stopnia głębokości hipnozy

(hipnozy w rozumieniu Bernheima).

Jeden z najwybitniejszych współczesnych badaczy hipnozy prof. Ernest

R. Hilgard, opierając się na rezultatach ogromnej liczby doświadczeń

przeprowadzonych na Uniwersytecie Stanforda (USA), konkluduje:

Nie mamy dostatecznych podstaw, aby identyfikować podatność na

hipnozę z podatnością na sugestię. Bez wątpienia osoba podatna na

hipnozę podatna jest również na specjalnego rodzaju sugestie,

dokonywane w specjalnych warunkach, ale wydaje się, że nic można

definiować hipnozy jako podatności na sugestię, ponieważ istnieje szereg

rodzajów sugestii leżących poza zjawiskami hipnozy.

Ponieważ – jak się okazało – zjawiska sugestii i zjawiska hipnozy mogą

wprawdzie łączyć się ze sobą, lecz. również mogą istnieć niezależnie od

siebie, Hilgard proponuje, aby jako czynnik odpowiedzialny za

powstawanie hipnozy uznać wyobraźnię:

W naszej pracowni przeprowadziliśmy długotrwałe doświadczenia,

podczas których studenci poddawani hipnozie byli uprzednio badani za

pomocą testów; wielu z nich poddawano podobnym badaniom testowym

również i po zakończeniu seansu hipnotycznego. Badania wykazały, że

najbardziej podatni na hipnozę studenci odznaczali się już od dzieciństwa

żywą wyobraźnią, niektórzy zaś od dzieciństwa zachęcani byli przez,

rodziców do jej rozwijania i intensywnego przeżywania wyobrażonych

sytuacji. Przez określenie “żywa" lub “aktywna" wyobraźnia rozumiemy

zdolność do koncentrowania się na pewnego rodzaju fantazjach tak

realistycznych, że codzienna rzeczywistość pozostaje jak gdyby w

zawieszeniu; wyobrażone zdarzenia są odczuwane jako rzeczywiście

przeżyte i tak też przechowywane w pamięci. Tego rodzaju wyobraźnia

różni się od patologicznej tym, że jest ograniczona czasowo i że kontakt z

rzeczywistością może być w każdej chwili na nowo nawiązany.

Stanowisko Hilgarda wydaje się słuszne, ale nie jest niczym nowym. Dr

Ambroise Auguste Liebeault zdołał stwierdzić już w osiemdziesiątych

latach ubiegłego wieku, że osoba, która zwracając uwagę swoją na jakieś

wyobrażenia, np. na percepcję dotykową, doznaje jak gdyby

rzeczywistego wrażenia, jest zdolna do zapadnięcia w głęboką hipnozę.

Podobną myśl wyraża Ochorowicz (1887) twierdząc, że osoby łatwo

pochłaniane przez jedną ideę bardzo łatwo podlegają hipnozie i

autohipnozie.

Dziwne to – ale Ochorowicz posuwa się w swoim rozumowaniu dalej niż

Hilgard. Nie poprzestaje na skonstatowaniu, że hipnoza może być

dziełem wyobraźni. Zadaje pytanie: jak to się dzieje, że wyobrażenie

urzeczywistnia się, i odpowiada: jako następstwo pewnych wyobrażeń

występuje zjawisko ideoplastii. Ochorowicz napisał:

Ideoplastią nazywamy urzeczywistnienie się w osobniku pewnego

wyobrażenia, spełnienie pewnego aktu, wytworzenie się pewnego stanu, a

to niezależnie od tego, czy owo urzeczywistnienie było wywołane przez

poddanie osoby drugiej czy przez spełnienie własnego, danego samemu

sobie nakazu (autosugestii), czy też nawet niezależnie od własnych lub

obcych poddawali.

Według Ochorowicza sprawa przedstawia się następująco: sugestia lub

autosugestia realizuje się przez wyobrażenie, które-jeśli może opanować

nas choć przez chwilę całkowicie – uruchamia szczególny mechanizm

ideoplastii. Wydaje się, że Ochorowicz nie zdawał sobie sprawy z roli w

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: