STRATEGIA WYKORZYSTANIA FUNDUSZU ISPA (GRUDZIEN 1999).doc

Ministerstwo Środowiska

STRATEGIA WYKORZYSTANIA FUNDUSZU ISPA JAKO UZUPEŁNIAJĄCEGO  INSTRUMENTU  REALIZACJI

POLITYKI  EKOLOGICZNEJ  PAŃSTWA

Grudzień 1999

SPIS  TREŚCI

1.              WPROWADZENIE              3

2.              ZMIANY W STANIE ŚRODOWISKA W POLSCE              4

              2.1. Wprowadzenie              4

              2.2. Zaopatrzenie w wodę              5

              2.3. Ścieki              5

              2.4. Jakość powietrza              6

              2.5. Odpady              6

3.              PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA              8

              3.1. Wprowadzenie              8

              3.2. Polityka ochrony środowiska              8

4.              KRÓTKI PRZEGLĄD INFRASTRUKTURY OCHRONY ŚRODOWISKA              11

              4.1. Wprowadzenie              11

              4.2 Zaopatrzenie w wodę              11

              4.3. Ścieki              11

                         4.3.1.  Dorzecza Wisły i Odry              12

              4.4. Jakość powietrza              13

              4.5. Odpady              13

5.              FINANSOWANIE INWESTYCJI OCHRONY ŚRODOWISKA              15

              5.1 Wprowadzenie              15

              5.2. Zarys strategii finansowania dla programu inwestycyjnego w sektorze

              ochrony środowiska              18

              5.2.1. Publiczne źródła finansowania              18

              5.2.2.  Prywatne źródła finansowania              19

6.              PODSTAWY WYBORU INWESTYCJI DO DOFINANSOWANIA Z ISPA              20

              6.1. Wprowadzenie              20

              6.2. Cele ochrony środowiska na lata 2000-2002              21

              6.3. Cele ochrony środowiska na lata 2002-2006              22

7.              PRIORYTETOWE INWESTYCJE DO DO  FINANSOWANIA

              Z FUNDUSZU ISPA              24

              7.1. Zaopatrzenie w wodę/kanalizacja              24

              7.2. Jakość powietrza              25

              7.3. Odpady              27

              7.4. Zestawienie priorytetowych inwestycji wg aglomeracji              29

1.              WPROWADZENIE

Rzeczpospolita Polska, podobnie jak pozostałe dziewięć państw Europy Środkowej i Wschodniej kandyduje do członkostwa w Unii Europejskiej (UE). Przygotowując się do przystąpienia do UE, Polska podejmuje liczne działania w celu osiągnięcia zgodności prawa z acquis communautaire. Unia Europejska zapewni wsparcie finansowe dla tych działań, m.in. poprzez instrument ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) zarządzany przez Komisję Europejską. Fundusze ISPA przeznaczone będą na realizację inwestycji tylko w sektorach: ochrony środowiska i transportu i dostępne będą prawdopodobnie przez siedem lat (2000 – 2006).

Niniejszy dokument dotyczy sektora ochrony środowiska. Przedstawia on strategię Polski w procesie identyfikacji i wyboru przedsięwzięć, które będą proponowane do wsparcia w ramach instrumentu ISPA w następujących dziedzinach: oczyszczanie ścieków i zaopatrzenie w wodę, ochrona powietrza oraz gospodarka odpadami. Główny nacisk przy finansowaniu z ISPA będzie położony na działania umożliwiające realizację celów określonych w dokumencie “Partnerstwo dla Członkostwa” i zadań zawartych w “Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa”. Zakłada się, że w zakresie ochrony środowiska środki ISPA wykorzystane zostaną dla wdrażania w Polsce postanowień następujących przepisów UE:

·         Dyrektywy 80/778/EWG (z uzupełnieniami) w sprawie wody pitnej, która zostanie zastąpiona w listopadzie 2003 r. dyrektywą 98/83/WE;

·         Dyrektywy 91/271/EWG ws. oczyszczania ścieków komunalnych;

·         Dyrektywy Rady 96/62/WE ws. oceny i zarządzania jakością powietrza wraz z dyrektywami dla poszczególnych zanieczyszczeń;

·         Dyrektywy 88/609/EWG ws. dużych instalacji spalania energetycznego;

·         Dyrektywy 89/429/EWG ws. zanieczyszczania powietrza przez istniejące zakłady spalania odpadów komunalnych;

·         Dyrektywy 94/67/WE ws. spalania odpadów niebezpiecznych;

·         Dyrektywy 75/442/EWG ws. odpadów, tzw. dyrektywa ramowa;

·         Dyrektywy 91/689/EWG ws. odpadów niebezpiecznych;

·         Dyrektywy 96/61/WE  ws. zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń.

Pomoc Wspólnoty Europejskiej w ramach ISPA może być udzielona w różnorodnej formie (np. bezpośredniej pomocy bezzwrotnej, pomocy zwrotnej itp.). Beneficjentami ISPA będą jednostki sektora publicznego, takie jak przedsiębiorstwa państwowe działające w interesie publicznym, gminy oraz zakłady komunalne zarejestrowane w ramach prawa handlowego ale będące własnością gmin. Wysokość pomocy Wspólnoty udzielonej w ramach ISPA w większości przypadków będzie wynosiła do 75% całkowitego kosztu inwestycji poniesionych ze środków publicznych[1]. Fundusze ISPA nie mogą być łączone z żadnymi innymi instrumentami preakcesyjnymi, oprócz środków z programu LIFE. Wszystkie inwestycje wspierane przez ISPA muszą być efektywne ekonomicznie. Analiza społecznych kosztów i korzyści musi udowodnić korzyść netto dla społeczeństwa wynikającą z inwestycji. Całkowity koszt każdego projektu z zasady nie powinien być niższy niż 5 milionów EURO, chociaż w wyjątkowych przypadkach rozpatrywane będą również projekty o koszcie poniżej 5 milionów EURO.

ISPA może finansować studia wstępne i środki wsparcia technicznego inwestycji, w wysokości 100% kosztu całkowitego (do 2% całkowitych środków dostępnych w ramach ISPA), w tym:

1.      badanie ekonomicznej i finansowej wykonalności przedsięwzięcia,

2.      wykonanie oceny oddziaływania na środowisko (zgodnie z zasadami UE),

3.      przeglądy techniczne, projekty i kosztorysy,

4.      pomoc w przygotowaniu dokumentów przetargowych,

5.      pomoc w zarządzaniu projektem.

Niniejszy dokument dotyczy jedynie problemów związanych z ochroną środowiska, a w szczególności gospodarki wodno – ściekowej, gospodarki odpadami oraz zapewnienia odpowiedniej jakości powietrza atmosferycznego. Składa się on z sześciu części:

1. informacji nt. zmian w stanie środowiska w Polsce;
2. informacji nt. założeń i celów polityki ochrony środowiska;
3. przeglądu infrastruktury ochrony środowiska;
4. informacji nt. finansowania projektów ekologicznych;
5. informacji nt. kryteriów wyboru projektów do finansowania ze środków ISPA;
6. określenia obszarów priorytetowych w zakresie potrzeb inwestycyjnych w sektorze środowiska, które będą pomocne przy wyborze projektów.

2. ZMIANY W STANIE ŚRODOWISKA W POLSCE

2.1 Wprowadzenie

Polska jest jednym z większych państw w Europie, o terytorium 312 685 km2. Kraj jest podzielony na 16 województw.

Liczba ludności w Polsce wynosi około 38 600 000[2] przy czym 65% mieszka w miastach. Liczba miast o liczbie ludności powyżej 100 000 wynosi 42. Warszawa, stolica kraju, liczy ponad 1 626 000 mieszkańców, następna w kolejności jest Łódź (815 000), Kraków (740 000), Wrocław (641 000), Poznań (580 000), Gdańsk (462 000), Szczecin (419 000), Bydgoszcz (387 000), Lublin (356 000) i Katowice (350 000).

Najbardziej zurbanizowanym regionem jest położony na południu Polski Górnośląski Okręg Przemysłowy, w którego skład wchodzi jedenaście miast powyżej 100 000 mieszkańców. Duże łańcuchy miast i obiektów przemysłowych usytuowane są również w okręgach przemysłowych wokół  Warszawy, Krakowa i Łodzi, a także na obszarze Trójmiasta, oraz na Dolnym Śląsku.

Większość obszaru kraju położona jest w zlewni Morza Bałtyckiego (99,7% powierzchni Polski). Dwie największe rzeki uchodzą do Morza Bałtyckiego. Są to:

1)     Wisła, której dorzecze zajmuje około 50% powierzchni Polski, o długości 1 047 km i o łącznym obszarze zlewni 194 400 km2, z czego 85% znajduje się na terytorium Polski;

2)     Odra, o długości 854 km i o całkowitym obszarze zlewni wynoszącym 118 900 km2, z czego 90% znajduje się na terytorium Polski.

Kraków, Warszawa, Toruń, Bydgoszcz i Gdańsk leżą w dorzeczu Wisły. Katowice, Łódź, Wrocław, Poznań i Szczecin  leżą w dorzeczu Odry.

W latach 1988-98 Polska podjęła i wdrożyła wiele programów ochrony środowiska, które przyczyniły się do znacznej poprawy stanu środowiska w kraju. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i wód zmalała, obszar objęty prawną ochroną przyrody zwiększył się, podjęto także decyzje o podpisaniu i ratyfikowaniu wielu międzynarodowych konwencji w dziedzinie ochrony środowiska. Poprawa stanu środowiska jest nie tylko wynikiem spadku produkcji przemysłowej, ale również licznych inwestycji wykonanych przez instytucje prywatne i publiczne oraz innych działań realizowanych zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa.

2.2.              Zaopatrzenie w wodę

W chwili obecnej głównym źródłem zaopatrzenia wodociągów komunalnych są wody podziemne, dostarczające[3] 60% całkowitej objętości pobieranej wody (1282,7 hm3), reszta (1009,3 hm3) pobierana jest z powierzchniowych ujęć wody (przede wszystkim z rzek, w mniejszym stopniu ze sztucznych zbiorników wodnych i jezior). W latach 90. zmniejszyło się zużycie wody, zaszła także istotna zmiana w źródłach zaopatrzenia wodociągów komunalnych – zdecydowanie zmniejszył się udział wody pobieranej z ujęć powierzchniowych (w 1990 roku z wód powierzchniowych pobrano 1527,9 hm3, co stanowiło ok. 54% pobranych wód) w znacznie mniejszym stopniu spadł pobór z ujęć podziemnych (w 1990 roku wynosił on 1476,7 hm3). Zjawisko to związane jest ze złą jakością wód powierzchniowych w Polsce, w 1997 roku żadna z monitorowanych rzek nie była zaklasyfikowana do I klasy czystości, 0,5% było zaliczone do II klasy czystości, 13,8% - do II klasy, a 85,7% było uznane jako pozaklasowe. Jakość wód podziemnych jest ogólnie wyższa od jakości wód powierzchniowych, chociaż pewna część tych  wód (ok. 17%) jest znacznie zanieczyszczona.

Główną przyczyną zanieczyszczenia wód powierzchniowych jest odprowadzanie do nich nieoczyszczonych lub niewystarczająco oczyszczonych ścieków oraz spływ powierzchniowych zanieczyszczeń rolniczych. W mniejszym stopniu wody powierzchniowe zanieczyszczane są w wyniku depozycji zanieczyszczeń zawartych w powietrzu. Główną przyczyną zanieczyszczenia wód podziemnych jest infiltracja zanieczyszczeń (przemysłowych, rolniczych i komunalnych) z powierzchni ziemi.

2.3.              Ścieki

Ilość ścieków komunalnych i przemysłowych odprowadzanych do wód powierzchniowych w ciągu ostatnich 10 lat zmalała, co pokazuje tabela 2.3.1. Zmniejszenie ilości ścieków wymagających oczyszczania związane jest z racjonalizacją zużycia wody w gospodarstwach domowych i w przemyśle, a zmniejszenie ilości odprowadzanych, nieoczyszczonych ścieków nastąpiło dzięki  budowie w latach 1988 – 98 około 7 000 nowych oczyszczalni ścieków.

Ponieważ źródła komunalne dostarczają pięć razy więcej nieoczyszczonych ścieków niż źródła przemysłowe, oczywiste jest, że wywierają one ogromny wpływ na jakość wód. Dlatego budowa oczyszczalni ścieków komunalnych została uznana za ważny priorytet Polityki Ekologicznej Państwa.

Tabela 2.3.1.              Ścieki odprowadzane do wód powierzchniowych  w latach 1988-97

[GUS 1990, GUS 1998]