Imiona.doc

IMIONA Imiona obok nazwisk, pseudonimów i przezwisk tworzą oddzielną klasę nazw własnych. W stosunkach nieoficjalnych właśnie imię może reprezentować całą nazwę osobową. Wśród imion spotykanych w polskich tekstach można wyróżnić trzy kategorie:
 

A) imiona polskie, np. Stanisław, Bogumiła, Bronisław;
B) imiona spolszczone, np. Monika, Klaudia, Natalia, Dominik;
C) imiona obce zachowane w brzmieniu i pisowni oryginalnej.
Współcześnie utrwala się w języku polskim zwyczaj pozostawiania imion obcych w oryginalnej postaci brzmieniowej. Przykłady spolszczenia dotyczą imion osób dobrze znanych, utrwalonych w historii kultury europejskiej, np. Józef Haydn, Tomasz Mann, Piotr Curie, Franciszek Liszt, Fryderyk Engels.
Sposób odmiany zarówno imion polskich, jak i obcych oraz spolszczonych jest uzależniony od ich rodzaju gramatycznego oraz od brzmienia ostatniej głoski w imieniu i przypomina wzory odmiany analogicznych rzeczowników pospolitych. Pewną osobliwość we fleksji imion polskich i spolszczonych stanowi na tle odmiany rzeczowników pospolitych postać wołacza. W liczbie pojedynczej żywa jest, zwłaszcza w polszczyźnie mówionej, tendencja do używania w tej funkcji form M. lp, a więc: Bogumił! Jakub! Basia! Maciek! Teresa! Joanna! Małgosia! Tomek! W staranniejszej, w tym pisanej, odmianie języka polskiego wskazane jest jednak stosowanie tradycyjnej formy wołacza: Bogumile! Jakubie! Basiu! Maćku! Tereso! Joanno! Małgosiu! Tomku!
Jeżeli imię jest poprzedzone przydawką, należy zawsze używać formy tradycyjnej: Panie Bogumile! (nie: *Panie Bogumił!) Drogi Bogumile! Panie Jakubie! (nie: *Panie Jakub!) Kochany Jakubie! Pani Basiu! Droga Basiu! Panie Maćku! (nie: *Panie Maciek!) Miły Maćku! Pani Tereso! Szanowna Tereso! Pani Joanno! Najmilsza Joanno! Pani Małgosiu! Kochana Małgosiu! Panie Tomku! (nie: *Panie Tomek!) Drogi Tomku!
W niezdrobniałych kobiecych imionach o temacie zakończonym na -l (np. Adela, Maryla, Tekla, Aniela) wołacz może przybierać równolegle końcówki -o i -u: Adelo! albo Adelu! Teklo! albo Teklu! Marylo! albo Marylu! Anielo! albo Anielu! Podobne imiona zdrobniałe na ogół uzyskują w wołaczu końcówkę -u: Alu! Melu! Helu!
 

I. ODMIANA IMION MĘSKICH – LICZBA POJEDYNCZA
Męskie imiona polskie w liczbie pojedynczej nie sprawiają na ogół większych kłopotów fleksyjnych. Znacznie więcej wątpliwości dostarczają imiona pochodzenia obcego, tym bardziej że męskie imiona obce przejęte w postaci oryginalnej wykazują we współczesnym języku polskim tendencję do nieodmienności. Stąd często spotykane formy np. dopełniacza: Pablo Picassa, Jimmy Cartera, Willy Brandta. Nie jest to jednak praktyka godna aprobaty. Imiona obce, także w wersji oryginalnej, należy, jeśli to tylko możliwe, włączać do typów deklinacyjnych właściwych rzeczownikom polskim, na zasadach ogólnie przyjętych, to jest biorąc pod uwagę fonetyczne zakończenie imienia.
 

1. Imiona męskie odmieniane według deklinacji rzeczownikowej
 

A) Imiona męskie odmieniane według deklinacji męskoosobowej
 

a) Imiona zakończone na spółgłoskę miękką (-ś, -ź, -ć, -dź, -ń) lub głoskę -l, -j oraz na samogłoskę -o poprzedzoną którąś z wymienionych spółgłosek, np. polskie: Andrzej, Franio, Bodzio, Bartłomiej, Kornel, Gucio, Tadzio, Maciuś, Józio, Kazio oraz obce: Stanley [wym. Stanlej], Charles [wym. Szarl], Wasilij, Emile [wym. Emil], Paul [wym. Pol], Pablo odmieniają się analogicznie do męskoosobowych rzeczowników pospolitych o takim zakończeniu (np. dziadzio, wuj):

UWAGA!
1. W imionach o postaci oryginalnej, w których końcowa część imienia ma wymowę różną od pisowni, np. Charles[wym. Szarl], Emile [wym. Emil], końcówkę fleksyjną oddziela się od zasadniczej części imienia apostrofem, np.

2. Zastępowanie formy mianownika polskich męskich imion zdrobniałych typu: Stasio (Staś), Kazio, Rysio (Ryś), Bodzio, Czesio, Edzio, Gucio, Jasio (Jaś), Krzysio (Krzyś), Miecio, Józio wołaczem: Stasiu, Kaziu, Rysiu, Bodziu, Czesiu, Edziu, Guciu, Jasiu, Krzysiu, Mieciu, Józiu, np. Józiu jest chory, jest charakterystyczne dla polszczyzny regionalnej: południowej i zachodniej, i w jej ramach dopuszczalne.
b) Imiona zakończone na głoskę historycznie miękką: -c, -dz, -sz, -ż (także zapisywane jako -rz), -cz, -dż, np. polskie: Tadeusz, Kazimierz, Arkadiusz, Włodzimierz, Łukasz, Wawrzyniec, obce: Georges [wym. Dżordż] odmieniają się tak jak męskoosobowe rzeczowniki pospolite o takim zakończeniu (np. murarz):

UWAGA!
W imionach o postaci oryginalnej, w których końcowa część imienia ma wymowę różną od pisowni, np. Georges, końcówkę fleksyjną oddziela się od zasadniczej części imienia apostrofem:

c) Imiona zakończone na spółgłoskę -k, -ch, -g, a także samogłoskę -o poprzedzoną którąś z wymienionych spółgłosek, np. polskie: Patryk, Wojciech, Henryk, Michałek, Jarek, Fryderyk, Roch, Jacek, Jaśko, obce: Heinrich [wym. Hajnrich], Jacques [wym. Żak], Domenico [wym. Domeniko] przyjmują końcówki analogiczne do męskoosobowych rzeczowników pospolitych o takim zakończeniu (np. muzyk):

UWAGA!
1. W imionach o postaci oryginalnej, w których końcowa część imienia ma wymowę różną od pisowni, np. Jacques, końcówkę fleksyjną, z wyjątkiem narzędnika, oddziela się od zasadniczej części imienia apostrofem:

2. W imionach obcych, w których spółgłoska k jest zapisywana przez literę c (np. Domenico), zachowujemy tę literę we wszystkich przypadkach z wyjątkiem narzędnika (Domenikiem, nie: *Domeniciem).
d) Imiona zakończone na pozostałe spółgłoski twarde: -s, -z, -t, -d, -f, -w, -p, -b, -r, -ł, -n, -m oraz samogłoskę -o poprzedzoną jedną z wymienionych spółgłosek, np. polskie: Klemens, Krzysztof, Ferdynand, Melchior, Gustaw, Michał, Jan, Jakub, Hieronim, Hipolit, obce: John [wym. Dżon], William [wym. Łyliam], Truman, Jean [wym. Żan], Philippe [wym. Filip], Maurice [wym. Moris], Vincenzo [wym. Winczenco], Thomasso [wym. Tomaso], Benito, odmieniają się jak męskoosobowe rzeczowniki pospolite o takim zakończeniu (np. kelner):

UWAGA!
1. W imionach o postaci oryginalnej, w których końcowa część imienia ma wymowę różną od pisowni, np. Philippe [wym. Filip], Pierre [wym. Pier] końcówkę fleksyjną, z wyjątkiem miejscownika, oddziela się od zasadniczej części imienia apostrofem:

2. Według omawianego wzoru fleksyjnego odmieniają się imiona zakończone na -eo typu Romeo. W miejscowniku jednak pozostają nieodmienne:

3. Imiona Apollo, Bruno, Iwo, Hugo odmieniają się z dodatkowym elementem tematycznym -in dla imienia Apollo; -on – dla imion Bruno, Hugo, Iwo, czyli:

Odmiana z pomięciem tego elementu, np. *Bruna, *Huga, a także pozostawienie tych imion w postaci nie odmienionej (np. *szkoła imienia Hugo Kołłątaja) jest niepoprawne.
Nazwa własna Apollo jako nazwa amerykańskiego statku kosmicznego odmienia się inaczej niż imię Apollo, Apolla, Apollu itd. Mówimy więc: poezje Apollina Korzeniowskiego, ale: załoga Apolla 8.
B) Imiona męskie odmieniane według deklinacji żeńskiej
Imiona męskie zakończone w mianowniku na -a, np. polskie: Barnaba, Bonawentura, Kosma, obce: Sasza, Grisza, Kola, Tonda w liczbie pojedynczej odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego (np. kobieta, ciocia):

2. Imiona męskie odmieniane według modelu przymiotnikowego
Imiona męskie zakończone na samogłoski -i/-y, np. polskie: Ambroży, Idzi, Antoni, Metody, Gerwazy, Eustachy, Innocenty, Jacenty, obce: Jarry [wym. Dżery], Henry, Anthony [wym. Antony], Giovanni [wym. Dżiowani], Luigi [wym. Luidżi], Harry [wym. Hary] uzyskują w liczbie pojedynczej końcówki fleksyjne jak przymiotniki (np. tani, uroczy):

UWAGA!
1. Postaci imion typu: *Ignac, *Ksawer, *Marcel, *Aleks oraz ich odmiana rzeczownikowa: *Ignaca, *Ksawera, *Marcela, *Aleksa itd. zamiast form Ignacy, ...