Encyklopedia wojen.pdf

Tego e-booka otrzymujesz

www.ksiazkidosluchania.t

nb.pl

WOJEN

ENCYKLOPEDI

GEORGE C. KOHN

Wojen

Przełożył Piotr

Amsterdamski

dzieki:

ENCYKLOPEDIA

Wydawnictwo al fine Warszawa

Tytuł oryginału DICTIONARY OF WARS

Redaktor Anna Łabuszewska

Projekt obwoluty Sławomir Skryśkiewicz

Wydanie I ISBN 83-86829-57-5

Printed in Poland by „DRUKARNIA G.S." - Kraków

WSTĘP

Encyklopedia wojen jest próbą wypełnienia luki istniejącej wśród dzieł o charakterze

encyklopedycznym. Stanowi zbiór zwięzłych notek poświęconych światowym konfliktom zbrojnym

od starożytności do czasów obecnych. Dostarcza miarodajnych i obszernych informacji na temat

większych wojen, rewolucji, konfliktów i buntów, które są częścią naszej historii. Mam nadzieję,

że będzie ona przydatna zarówno dla szerokiego grona Czytelników, jak i osób studiujących

zagadnienia militarne.

W jednotomowym opracowaniu nie można oczywiście odnotować wszystkich konfliktów;

niewielka objętość wyklucza wyczerpanie tematu. Problematyka obejmująca tak szeroki przedział

czasowy i dotycząca tak rozległych obszarów - wojny we wszystkich częściach świata od 2000 r.

p.n.e. do współczesności - narzuca pewien subiektywizm w wyborze haseł oraz zdarzeń. Sądzę, że

pomimo tych ograniczeń udało się zapewnić Czytelnikowi jasny obraz niezwykłej różnorodności

konfliktów, tej istnej plagi ludzkości.

Historia wojen jest długa i intrygująca. Od dnia, w którym rywale - lub rywalki - postanowili

rozwiązać dzielące ich problemy poprzez użycie siły, wojna była i jest typowym sposobem

postępowania na przestrzeni ludzkich dziejów. W wielu wypadkach historia narodu jest historią

jego wojen. Moja definicja wojny jest dość szeroka; rozumiem przez wojnę otwarty, zbrojny

konflikt między narodami lub państwami, albo między partiami, ugrupowaniami czy ludźmi w

obrębie tego samego państwa. Przyczyny wybuchu wojny bywają różnorodne: może to być spór

terytorialny, krzywdy wyrządzane ludności jednego państwa przez mieszkańców drugiego,

problemy rasowe, uprzedzenia, konkurencja i ograniczenia w handlu, zawiść o potęgę militarną lub

chęć podboju. Wojna domowa jest na ogół wynikiem dążeń do objęcia władzy w państwie lub

dążeń do zdobycia swobód politycznych, obywatelskich czy religijnych. Zorganizowaną próbę

przejęcia władzy, obalenia rządu lub zrzucenia ucisku określa się terminem rebelii, powstania lub

przewrotu, które w razie powodzenia stają się znane jako rewolucje. Encyklopedia wojen obejmuje

tego rodzaju konflikty, a także podboje, najazdy, oblężenia, masakry, napady i znaczące bunty,

ponadto zawiera również wiele oddzielnych haseł przedstawiających wyjątkowo trudne i ważne

bitwy.

Celem tej książki nie jest interpretacja konfliktów. Podstawowym zadaniem Encyklopedii jest

informacja o działaniach wojennych, jednakże dla przekazania pełniejszego i jaśniejszego obrazu

konfliktu często zamieszczany jest opis tła politycznego, społecznego i kulturalnego. Duży nacisk

położono na uszeregowanie zasadniczych i związanych ze sobą faktów we właściwy ciąg

narracyjny. Każde hasło zawiera nazwę lub nazwy konfliktu, okres, w którym miał on miejsce,

przyczyny wybuchu, uczestników, zwięzły opis lub zestawienie wydarzeń, wynik lub znaczenie

konfliktu. Podano również rok urodzenia i śmierci (lub okres działania) wymienionych osób -

władców, wodzów, generałów, buntowników i innych.

Konflikty podane są w kolejności alfabetycznej, przy czym jako nazwę przyjmuje się nazwę

dostępną lub najczęściej spotykaną; niektóre z nazw są powszechnie znane (np. Napoleońskie

wojny 1803-1815, Krymska wojna 1853-1856, Krucjaty), inne - nieco mniej (Ań Luszana bunt

755-763, Tajpingów powstanie 1850-1864), inne wreszcie są całkiem nieznane (Birmańsko-

laotańska wojna 1558, Hukbalahapy powstanie 1946-1954). Wiele konfliktów ma dwie lub

więcej nazw; by łatwiej można było odszukać dany konflikt, podane jest przy drugiej nazwie

odniesienie do hasła głównego, a zatem przy haśle Niderlandzka wojna o niepodległość 1568-

1648 Czytelnik znajdzie określenie OSIEMDZIESIĘCIOLETNIA WOJNA. Konflikty o takiej

samej nazwie, lecz innych okresach trwania ułożone są w porządku chronologicznym (np.

Janczarów bunt 1730 poprzedza Janczarów bunt 1807-1808, a ten z kolei poprzedza Janczarów

bunt 1826). Taka kolejność chronologiczna pomoże Czytelnikowi poznać historię konfliktów w

określonych krajach. Czytelnik może również sięgnąć do haseł podanych pod patrz oraz patrz także

i prześledzić dany konflikt w szerszej perspektywie. Nazwy wojen, rewolucji, buntów i konfliktów

zestawione są w indeksie.

Za pomoc w pisaniu tej książki pragnę wyrazić szczególne podziękowania Mary L. Allison,

Judicie W. Augusta, Cynthii S. Pomerleau, Mary Ann Ryer i Howardowi G. Zettlerowi. Ich pomoc

ułatwiła mi pracę. Chciałbym także podziękować Edowi Knappmanowi, wydawcy „Facts on File" i

redaktorowi Jamesowi Warrenowi za pomoc.

George C. Kohn

ABBASYDÓW POWSTANIE 747-750 (powstanie Abu Muslima). Abbasydzi, arabscy

muzułmanie, wywodzący się rzekomo od Abbasa (zm. 653), stryja proroka Mahometa (570-632)

występowali przeciw rządzącemu rodowi Omajjadów. W 747 wybuchło powstanie, Abbasydzł pod

dowództwem Abu Muslima (728?-755) zdobyli Merw w krainie Chorasan, w północno-wschodniej

Persji. Marwam II (zm. 750), ostatni kalif z dynastii Omajjadów, usiłował zdławić powstanie,

jednakże jego wojska zostały zwyciężone w bitwach pod Niszapurem, Jurjanem, Na-hawandem i

Karbalą. Powstanie objęło także inne prowincje imperium muzułmańskiego. Po ostatecznym

zwycięstwie Abbasydów nad Zabem Wielkim w 750 Marwan uciekł do Egiptu, gdzie wkrótce

potem został zamordowany. Abu al-Abbas as-Saffan (722-754), bliski przyjaciel Abu Muslima,

ogłosił się pierwszym abbasydzkim kalifem w Kufie, mieście w Mezopotamii, nad Eufratem. Patrz

także muzułmańska wojna domowa

743-747.

ABCHAZJA, KONFLIKT W ABCHAZJI 1992.

W czasach ZSRR Abchazja była republiką autonomiczną w składzie Gruzińskiej SRR. Po

wygranych przez nacjonalistę Zwiada Gamsahurdię (1939-1993?) pierwszych wyborach

prezydenckich w niepodległej Gruzji w 1991 doszło do konfrontacji stanowisk w sprawie

określenia statusu Abchazji: Gruzini opowiadali się za państwem unitarnym i niepodzielnym,

Abchazi domagali się większego zakresu narodowej autonomii. W lipcu 1992 parlament Abchazji

ogłosił niepodległość republiki i secesję z Gruzji. 14 sier-

pnia 1992 nastąpiła interwencja zbrojna wojsk gruzińskich dowodzonych przez ministra obrony

Tengiza Kitowaniego (ur. 1938); kierownictwo Gruzji jako oficjalny powód interwencji podało

ściganie ukrywających się na terytorium Abchazji zwolenników obalonego prezydenta

Gamsahurdii, nieoficjalnie Tbilisi dążyło do usunięcia władz abchaskich. Przewodniczący

parlamentu abchaskiego Władisław Ardzinba (ur. 1945) uznał wkroczenie wojsk gruzińskich za

obcą interwencję i wezwał do zbrojnego oporu. Rosja nieoficjalnie udzieliła Abchazji wsparcia

militarnego, chcąc w ten sposób wywrzeć nacisk na Gruzję, która podówczas stanowczo odmawia-

ła wstąpienia do Wspólnoty Niepodległych Państw. Siły abchaskie wyparły wojska gruzińskie z

republiki we wrześniu 1993 i przejęły kontrolę nad całym terytorium. W kwietniu 1994 Gruzja i

Abchazja przy pośrednictwie Rosji i ONZ podpisały deklarację o pokojowym uregulowaniu

konfliktu. Od czerwca 1994 w 24-kilometrowej strefie buforowej dzielącej Gruzję i Abchazję

stacjonuje rosyjski kontyngent pokojowy. Abchazja formalnie pozostając częścią Gruzji, faktycznie

jest całkowicie niezależna od władz w Tbilisi.

ABD AL-KRIMA POWSTANIE. Patrz RlFE-

NÓW WOJNA 1919-1926.

ABD EL-KADERA WOJNA PIERWSZA 1832--1834. Abd el-Kader (1808-1883), muzuł-

mański przywódca i emir Maskary, dowodził siłami algierskimi podczas podjazdowej wojny z

wojskami francuskimi, które dokonały inwazji w okolicach Oranu i Mos-tagenu. Odniósł

zwycięstwo, co zmusiło

Francuzów do podpisania w 1834 porozumienia w Desmłchels. Postanowieniem traktatu Abd el-

Kader został dejem (gubernatorem) Maskary i uzyskał władzę nad dzielnicą Oran. Francja zawarła

traktat w nadziei, że będzie mogła wykorzystać Abd el-Kadera jako swego sprzymierzeńca w

Algierii. Druga wojna Abd el-Kadera 1835-1837. Francuskie wojska nadal prowadziły walkę z

algierskimi plemionami zjednoczonymi przez Abd el-Kadera, jednakże przegrały wiele starć. W

1837 podpisano porozumienie w Tafnie, przyznające Abd el-Kaderowi władzę nad większością

terytorium Algierii; Francja zachowała tylko kilka portów. Na pozyskanych terenach Abd el-Kader

zorganizował państwo muzułmańskie, wykorzystując uczucia religijne w celu zjednoczenia plemion

algierskich. Trzecia wojna Abd el-Kadera 1840-1847. W grudniu 1840 Francja wysłała do Algierii

marszałka Thomasa R. Bugeauda (1784-1849), by rozpoczął regularną kampanię wojenną

przeciwko Algierczykom Abd el-Kadera. Pod naporem Francuzów Abd el-Kader wycofał się do

Maroka, gdzie zawarł sojusz skierowany przeciwko Francuzom. Uzbrojona w karabiny konnica

Abd el-Kadera walczyła bardzo skutecznie nękając wojska francuskie nieustannymi wypadami. W

końcu jednak armia francuska pod dowództwem Bugeauda 14 sierpnia 1844 zaatakowała 45-

tysięczne wojska Abd el-Kadera nad rzeką Isly i odniosła zdecydowane zwycięstwo. Po bitwie nad

Isly Abd el-Kader w 1846 ponownie schronił się w Maroku, z małym oddziałem dokonywał

wypadów i toczył drobne potyczki z Francuzami. Straciwszy poparcie sułtana Maroka i mając

zaledwie kilku ludzi, Abd el-Kader poddał się w 1847 francuskiemu generałowi Chris-topherowi

Lamoriciere (1806-1865).

ABISYŃSKO-WŁOSKIE WOJNY. Patrz WŁOS KO-ETIOPSKIE WOJNY.

ABU MUSLIMA POWSTANIE. Patrz ABBASY-dów powstanie 747-750.

ACHAJSKA WOJNA 146 p.n.e. Achajowie, lud zamieszkujący w starożytności południową i

środkową Grecję, zawiązali w 280 konfederację peloponeskich miast-państw, zwaną Związkiem

Achajskim, której celem była wspólna obrona przed wrogami. Achajowie usiłowali zmusić Spartę

do przyłączenia się do Związku, co się powiodło ok. 190. Wówczas Związek objął cały Peloponez.

W 147 Rzym wydał Związkowi nakaz wyłączenia z tej organizacji nie tylko Sparty, która się o to

do senatu zwróciła, ale i kilku innych miast-państw Związek odmówił. Rzym w 146 skierował

przeciw niemu armię pod dowództwem Lucjusza Mummiusza Achajskiego. Chociaż Związek

wsparło kilka miast-państw, jego wojsko składające się w części ze źle wyszkolonych niewolników,

zostało pobite w dwóch bitwach, ostatniej pod Leukopetrą w pobliżu Koryntu, po czym Rzymianie

splądrowali Korynt i doszczętnie go zniszczyli. Następnie Rzymianie rozwiązali Związek Achajski

i podporządkowali sobie całą Grecję.

ACHAJSKO-SPARTAŃSKIE WOJNY. Patrz spartańsko-achajskie wojny.

ACZINÓW POWSTANIE 1953-1959. Muzułmańscy Aczinowie (Achenowie) w północnej

Sumatrze protestowali przeciw włączeniu państwa Aczin (lub Aczeh, obecnie Atjeh) do utworzonej

w 1950 republiki Indonezji. 20 września 1953 rozpoczął się bunt przeciw rządom prezydenta

Sukarno (1901-1970), którym pokierował Tengku Daud Beureuh, gubernator wojskowy Aczi-nu w

okresie przed włączeniem tego terytorium do Indonezji. Aczinowie zaatakowali posterunki policji i

koszary wojskowe, usiłując zdobyć broń dla powszechnego powstania. Walki partyzanckie trwały

aż do zawieszenia broni w marcu 1957, kiedy to Aczin został uznany za oddzielną prowincję. Bunt

wybuchł również na innych wyspach Indonezji, których mieszkańcy domagali się większej

autonomii. Aczinowie wznowili wtedy walkę, która doprowadziła do pod-

pisania przez Sukarno deklaracji o nadaniu Aczinowi specjalnego statusu i autonomii religijnej i

samorządowej.

ACZINÓW WOJNA 1873-1907. Po uznaniu przez Wielką Brytanię Aczinu (lub Aczehu, obecnie

Atjehu), muzułmańskiego państwa na północy Sumatry, za strefę wpływów Holandii w 1873

Holendrzy wysłali dwie ekspedycje w celu poskromienia buntowniczego ludu Aczinów (Aczenów).

Holendrzy zdobyli pałac sułtana w stolicy Kuta-radża. W 1903 sułtan Aczinu, Muhammad Daud

zawarł z Holendrami traktat, w którym uznał zwierzchność Holandii i zrzekł się tronu. Jednakże

wielu Aczinów nie przyjęło zwierzchności Holandii i nadal prowadziło wojnę. Stopniowo, stosując

„strategię fortec" (w całym Aczinie zbudowano fortece dla wojsk holenderskich), do 1907

Holendrzy zdołali spacyfikować cały Aczin.

AFGANISTANU l MARATHÓW WOJNA 1758--1761. Po śmierci Nadira Szacha (1688--

1747) imperium perskie rozpadło się (patrz perska wojna domowa 1747-1700). Pod wodzą Ahmeda

Szacha Durrani (l722?-1773) Afganistan stał się państwem niezależnym. Ahmed Szach dążył do

podporządkowania sobie zachodniego Hindustanu (Pendżab i obszary nad górnym Gangesem); dwa

jego najazdy (1748 i 1751) doprowadziły do opanowania Pendżabu. W czasie najazdu w 1756-

1757 Ahmed Szach splądrował Delhi, pozostawił tam uległego Alamgira II i wrócił do Kabulu, by

zdusić opozycję. Wezyr Delhi Muhammad Ghazi ud-din zwrócił się do Marathów o wyparcie

Afgań-czyków z Pendżabu. Marathowie, którzy pod rządami Baladźi Rao (wzmian. 1740-1761)

byli u szczytu swej potęgi, przystąpili do wojny. Wierzyli, że te tereny są im przeznaczone.

Początkowo odnosili zadziwiające zwycięstwa: w 1758 zajęli La-haur i pobili Sirhinda. Jednak w

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: