TL - cwiczenia.doc

Rodzaje narracji:

-          auktoralna (narrator wszechwiedzący, dystans; narrator nie należy do świata przedstawionego),

-          pierwszoosobowa,

-          personalna (kamera narrarcyjna może śledzić tylko jednego bohatera, narracja trzecioosobowa).

„Ciągłość parków”

U Starożytnych Greków funkcjonowały dwie konwencje mimesis: Platona i Arystotelesa.

·         Platon

Księga X z „Państwa”. Platon wszystko pisał w formie dialogu. Jednym z rozmawiających jest Sokrates.

Standhal’owe „Powieść to lustro przechadzające się po gościuńcu” wzięło się z platońskiej recepty na naśladownictwo: weź lustro, niech się odbijają rzeczy.

U Platona są dwie idee naśladownictwa:

-       rzemieślnik robi stół na wzór innego stołu,

-       artysta maluje stół zrobiony przez rzemieślnika.

Rzemieślnik zrobi stół, bo przypomina sobie stół ze świata idei (zna ideę stołu).

Naśladowanie w sztuce to naśladowanie naśladowania.

W III części Państwa Platon skreśla Homera (i jego wizje piekła). Dla Platona to nie jest godne bać się śmierci.

Np.

Wg Platona nie ma idei rzeczy negatywnych. Np. tchórz źle naśladuje świat idealny, bo tam nie ma miejsca na ideę tchórzostwa. Tak, jak np. nie ma idei zła. Zło nie ma bytu samoistnego. Zło jest bytem dobra.

Dzieło sztuki naśladuje coś, co jest na zewnątrz dzieła sztuki, co istnieje w fenomenalnym świecie. Aby naśladownictwo było dobre, w świecie fenomenalnym musi istnieć ład (ma być dobrze naśladowanym światem idei).

·         Arystoteles

Pisze o poezji, ale nie w rozumieniu współczesnym. Podzielił rodzaje literackie na lirykę, epikę i dramat. Aystoteles zajmuje się głównie dramatem i epopeją, bo to są sztuki naśładowcze. Dla Arystotelesa poezja to epika i dramat.

Arystoteles wyklucza historiografię, jako dziedzinę, która nie jest naśladowcza. A przecież historyk naśladuje to, co się wydarzyo w realnym świecie. Dla Platona to było naśladowcze, a dla Arystotelesa nie. Historiografia przedstawia rzeczy nie powiązane ze sobą celowo, a jedynie takie, które zdarzyły się w określonym czasie. Dlatego to nie jest naśladownictwo. U Arystotelesa nie chodzi o przedstawienie rzeczywistości.

„Poeta powinien przedstawiać raczej zdarzenia niemożliwe lecz prawdopodobne, niż możliwe, ale nieprawdopodobne.”

„Mniejszy to przecież błąd, jeśli artysta nie wie, że sarna nie ma rogów, niż jeśli ja przedstawi w sposób nienaśladowczy.” – Poeta arystotelesowski nie naśladuje zewnętrznej rzeczywistości.

„Tragedia jest naśladowczym przedstawieniem akcji prowadzonym przez istoty działające.” – Naśladowczym przedstawieniem akcji jest fabuła. Arystotelesowski poeta naśladuje akcję, a nie rzeczywistość.

mimesis

AKCJA (praxis)                             FABUŁA (mythos)

Podobnie było u Formalistów rosyjskich.

W dobrze skonstruowanej fabule nie powinno być przypadku. W tym, co się dzieje przypadek jest możliwy.

Postacie działają nie po to, aby przedstawić swój charakter. Charakter postaci wynika z przebiegu zdarzeń.

Odbiorca ma czuć litość i trwogę – Katharsis.

PRZEŁOM ANTYPOZYTYWISTYCZNY

Średniówka w wierszu sylabicznym – wprowadza się go w wierszach, które mają powyżej 8 sylab. Może istnieć wiersz ośmiosylabowy ze średniówką.

/  │/  ║ /    /    Jest to wierz sylabotoniczny, a nie już sylabiczny

Sylabizm – stworzony przez Kochanowskiego

Sylabotonizm – wprowadzony przez romantyków.

decorum – stosowność stylu i treści (styl wysoki i niski)

Sylabizm był zarezerwowany dla stylu wysokiego. Dlatego do romantyzmu nie wprowadzono sylabotonizmu (tylu niskiego, kojarzącego się z pieśnią ludową).

Romantycy wprowadzili pozytywne skojarzenia z teorią ludu – dlatego mogli pisać o nim stylem wysokim.

Od romantyzmu przestają obowiązywać poetyki normatywne. Poezja romantyczna to poezja historyczna, która łamie wszystkie poetyki normatywne.

Nasza współczesna poetyka ma źródła w romantyzmie.

Pozytywistyczna literatura: dydaktyzm. Badacz badał okoliczności powstania dzieła – chodziło o fakty. Połączmy fakty i spróbujmy wyjaśnić jeden fakt drugim. Badacz nie odróżniał książki od żaby – i to i to było obiektem badań. Chodziło o stworzenie jednolitego korpusu wiedzy. Nie istniała specyficzność literatury (a przecież jest inna niż martwa żaba).

·           Dilthey wyróżnił 2 przestrzenie nauk:

1.                   nauki ścisłe, empiryzm → sprawdzalność, teoretyczność, dążenie do wyjaśniania faktów

2.                   nauki humanistyczne, nauki o duchu → zrozumienie, wartość, sens znaczenia.

Historycyzm, zaangażowanie, podmiotowość to przeżycie

wyjaśnianie ≠ rozumienie

nauki ścisłe ≠ nauki humanistyczne

FORMALIZM ROSYJSKI

1916-1930 Rosja

Jakobson, Mуkaҗовский.

Język, a nie struktury ideologiczne są w centrum zainteresowania. Interesuje ich fonologia, brzmienie i inne aspekty, które dotychczas nie wzbudzały zaciekawienia.

Odrzucenie ideologii na rzecz technicznych aspektów dzieła. Pisarz jest rzemieślnikiem, a nie natchnionym artystą. Interesowali się kategorią literackości: co powoduje, że dzieło literackie, jest literackie? Odwołują się do myślenia językoznawczego. Zastanawiali się z czego „robi się” literaturę: ze słów, z tropów, z figur? Romantycy robili literaturę z uczuć. Wg filozofii literaturę robi się z idei. Tu koncentrowano się na języku. Koncentracja na języku nie pozbawia możliwości postrzegania jej socjologicznie.

Językoznawstwo strukturalne powstało jako sprzeciw O języku można coś powiedzieć, jak będzie się go analizować synchronicznie (teoria De Saussera). Literaturę też trzeba rozpatrywać jako system. Ale literatura się zmienia – jak sobie z tym poradzić?

POETYKA W ŚWIELE JĘZYKOZNAWSTWA

Roman Jakobson

Literatura jest ujmowana w kategoriach komunikacyjnych.

kontekst

komunikat

nadawca                            odbiorca

kod

kontakt

Kontekst – chodzi o aliterację, dlatego Jakobson używa słów na „k”. Świadczy to o tym, że będzie mowa o poetyce.

Funkcja poetycka to projekcja zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji.

Każda wypowiedź językowa zawiera różne funkcje języka.

Funkcja poznawcza – po to się mówi, informuje o czymś.

Funkcja metajęzykowa – związana z samym kodem, występuje w definicjach, ale i w codziennym mówieniu (co chcesz przez to powiedzieć?).

Funkcja emotywna – związana z nadawcą, wyraża uczucia.

Funkcja konatywna – związana z odbiorcą, występuje w języku reklamy, oddziaływuje na odbiorcę.

Funkcja fatyczna – jest to jedna z najważniejszych funkcji językowych.

Funkcja poetycka (estetyczna) – związana z ukształtowaniem komunikatu, materii języka.

Funkcja magiczna – zaklęcia.

Funkcja poetycka to projekcja zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji: ekwiwalencja staje się konstytutywnym chwytem szeregu.

Wybieramy dziecko (≠ starzec) z ciągu synonimicznego: dziecko, malec, brzdąc.

Wybieramy czasownik z: płacze, wrzeszczy, ryczy.

Wybieramy „płacze” i mamy zdanie.

Szkoła tartuska (Estonia)

Porpat – miasto, w którym znajduje się szkoła tartuska. Tam rozwijała się semantyka. W Rosji obowiązywała etyka marksistowska. Szkoła była po troszę sektą. Było to środowisko zamknięte. Spotkania poświęcone systemom znakowym odbywały się w zamkniętej przestrzeni. Nie można tam było znaleźć się ot tak. Potrzebne było zaproszenie, byli więc tam ludzie, którzy wyznawali te same poglądy. Posługiwali się specjalnym językiem, było to środowisko elitarne. Mieli swoje rytuały, na zasadzie przekory, czasem wymyślania, np.

Łotman, „Wtórny system modelujący” – co znaczy to określenie…

Pierwszym systemem jest język naturalny, opisuje wszystkie pozostałe systemy znakowe.

Wtórnym będzie coś, co jest nadbudowane nad językiem .

Wykorzystują język jako swój materiał – więc literatura, ale nie tylko. Kultura w perspektywie semiotycznej (w przypadku społeczności zamkniętych bardziej się to sprawdza: opis kultury Rusi, Rosja sprzed XIX/XX w. – były to społeczności zamknięte).

Wtórny system modelujący – literatura.

Język naturalnym jest materiałem wykorzystywanym. Język naturalny jest strukturą, systemem (ang. De Sausserre). Jeżeli nad językiem nadbudowany jest system modelu, to od razu literatura zakłada pewne zrozumienie literatury.

semiotyka ↔ semiologia (różnice w tradycji myślowej, semantyka występuje w Polsce).

Literatura jest systemem; przejawia się wątek rzemieślniczy; literatura jest rzemiosłem, skąd biorą się znaczenia w literaturze…

Język poetycki też jest systemowy. Aby wykrywać znaczenia i relacje trzeba szukać znaczenia wewnątrz. Jeśli znajdujemy w języku poetyckim słowo, szukamy jego znaczenia w wewnętrznych strukturach tego języka.

Słowo „koń” nie musi znaczyć tego samego w języku naturalnym, bo poeta mógł nadać mu inne znaczenie. Np. u Czechowicza często pojawia się słowo „sen” i „mit”. Szukamy więc znaczenia tych słów w siatce relacji, jakie nawiązały one z innymi słowami. Wtedy zrozumiemy, co znaczy „sen” w jego systemie. Relacjonujemy jego poetycki slang. Jaki system leży u podstaw jego poezji – a to jest już coś innego.

Założenie:

Żyjemy w rzeczy znakowej. Nie istnieje taka sytuacja, jaka jest opisana w Biblii – Adam nazywa zwierzątka. Nie istnieje system pierwotnego nazywania. Wszystko już coś znaczy, trzeba więc odkryć jakie znaczenie ma ten znak, więc trzeba budować kolejne systemy. One są spójne. Literatura bezpośrednio nie nazywa. Nazwy nie przechodzą wprost z języka naturalnego.

Przesąd naiwnego realizmu:

Słowo odsyła do rzeczy. Zamiast wymieniać słowo zamieniajmy rzeczy. Związek idei znaczonej z ideą znaczącą (De Sauserre). Możliwa jest wymienność: signifie – signifiant. Słowa nie są przypisane do rzeczy. Po stronie signifiant – idealne obrazy słów, po stronie signifie – idee słów.

Dwa rodzaje przekodowań:

1.           zewnętrzne – posługujące się językiem naturalnym.

2.           wewnętrzne – jest właściwe literaturze samej.

Linearne przekodowanie wewnętrzne – np. słowa na pismo.

POSTSTRUKTURALIZM

Roland Barthez

U Markiewicza w „Krytyce literatury” występują trzy podstawowe figury:

1.      Czytelnik

2.      Krytyk

3.      Teoretyk literatury

„Krytyka i prawda” Barheza. Trzy strategie podejścia do tekstu literackiego. Możemy być czytelnikiem, krytykiem literatury, teoretykiem literatury.

Literatura sprawia nam przyjemność. Tekst sprawia przyjemność czytelnikowi, a czytelnik tekstowi. Jest to przyjemność seksualna.

1.      Czytelnik – zanurza się w tekst, daje się ponosić tekstowi. Sprawia mu to przyjemność. Dlatego nie potrafi opowiedzieć o tym, co przeczytał. Jest skazany na tekst – ulega mu i poddaje się. Wierzy tekstowi. Ulega perswazyjnej sile tekstu. Praktyka czytelnicza musi być uzupełniona o minimum jedną z pozostałych praktyk.

2.      Teoretyk literatury – opcja naukowa. Bada się nie sensy, ale warunki i możliwości powstawania sensów, współdziałanie sensów.

3.      Krytyk literacki – działa w przestrzeni translacji, tłumaczenia – we własnym języku musi powiedzieć, o czym mówi tekst. Pisanie - …. Krytyk dokonuje przekładu tekstu dzieła sztuki na swój własny język. Jest to przekodowywanie zewnętrzne. Przy tym przekodowaniu chodzi o uczciwość językową – przekodować wszystko, a przynajmniej te elementy, które są uznawane za znaczące. Nie czepiać się fragmentów, ale analizować całość. Krytyk obiektywnie stara się opisać warunki i ...