17
Im. Eugeniusza Piaseckiego
W POZNANIU
POZIOM ROZWOJU FIZYCZNEGO ORAZ SPRAWNOŚCI MOTORYCZNEJ U DZIEWCZĄT W WIEKU SZKOLNYM O ZRÓŻNICOWANYM POZIOMIE AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ
Praca magisterska
Kierownik naukowy:
Dr Krzysztof Pietrusik
Wydział: Wychowanie fizyczne
Kierunek: Wychowanie fizyczne
Specjalność: Nauczycielska
Zakład: Pływania i Ratownictwa Wodnego
za życzliwość, opiekę, pomoc
i cenne wskazówki przy realizacji pracy
Streszczenie pracy
Szadkowska Aneta: Poziom rozwoju fizycznego oraz sprawności motorycznej u dziewcząt w wieku szkolnym o zróżnicowanym poziomie aktywności fizycznej.
Celem pracy było wykazanie jak kształtuje się poziom rozwoju fizycznego oraz wybranych zdolności motorycznych u dziewcząt uczęszczających do Gimnazjum nr 7 i 4 w Koninie. Badania przeprowadzono na 109 uczennicach w 2003 roku. Zastosowano następujące metody badawcze: pomiar wysokości i masy ciała oraz test oceniający sprawność fizyczną „EUROFIT”. Wyniki badań pozwoliły wysunąć następujące wnioski:
1. Poziom rozwoju fizycznego badanych dziewcząt przebiega zgodnie z ogólnymi prawami ontogenezy i charakteryzują się podobnym poziomem w obu badanych zespołach.
2. Racjonalnie prowadzone lekcje wychowania fizycznego pod kierunkiem wykwalifikowanych nauczycieli wychowania fizycznego wpłynęły korzystnie na poziom rozwoju sprawności fizycznej obu zespołów badanych dziewcząt.
SPIS TREŚCI
I. Wstęp
II. Materiał i metoda badań
2.1. Materiał badań
2.2. Metody badań
2.2.1. Pomiary biometryczne
2.2.2. Test sprawności fizycznej – „Eurofit”
2.3. Charakterystyka środowiska
2.4. Sposób opracowania materiału
III. Wyniki badań i ich analiza
3.1. Charakterystyka rozwoju fizycznego badanych dziewcząt
3.2. Charakterystyka rozwoju sprawności fizycznej
3.2.1. Poziom rozwoju wybranych zdolności motorycznych o charakterze szybkościowo – zwinnościowych i gibkości
3.2.2. Poziom rozwoju wybranych zdolności motorycznych o charakterze siłowym
IV. Podsumowanie wyników i wnioski
V. Piśmiennictwo
I. WSTĘP
Wśród wielu czynników gwarantujących prawidłowy rozwój znaczną rolę odgrywa aktywność ruchowa. Ma ona duży wpływ na rozwój sprawności fizycznej. Z tą ostatnią silnie związane są z jednej strony emocje i motywacje, zdolności poznawcze i cechy charakteru, z drugiej jest ona podstawą zdrowia i dobrego samopoczucia. Dlatego różne są ujęcia definicji sprawności fizycznej.
Gilewicz Z. pod pojęciem sprawność fizyczna rozumie „gotowość organizmu ludzkiego do podejmowania i rozwiązywania trudnych zadań ruchowych w różnych sytuacjach życiowych wymagających siły, szybkości, zręczności zwinności, jak również pewnych nabytych umiejętności i nawyków ruchowych”.
Osiński W. uważa, że na sprawność fizyczną składa się dany poziom wydolności wszystkich narządów i układów, stan zdolności motorycznych ( siłowe, szybkościowe, wytrzymałościowe i koordynacyjne ), nawet pewne elementy aktywnego stylu życia.
Natomiast autorzy Europejskiego Testy Sprawności EUROFIT definiując sprawność fizyczną powołują się na koncepcję Rensona. Zgodnie z ich propozycją sprawność fizyczna jest sumą trzech równorzędnych czynników: organicznego, motorycznego i kulturowego(4).
Wychowanie fizyczne jest jednym z przedmiotów obowiązkowych w szkole. Sprawność fizyczna jest nie tylko pomocna w sporcie i wychowaniu fizycznym; jest to także główny czynnik w prowadzeniu szczęśliwego i pełniejszego życia. Testy EUROFIT – u pokazały, że mają wiele ważnych zastosowań:
- w stosunkowo krótkim czasie mogą one dostarczyć dużej dawki nowych informacji,
- w odniesieniu do pojedynczego dziecka, pomiar sprawności może sprzyjać rozwijaniu pozytywnej postawy wobec ciała, umożliwia osiągnięcie samoświadomości na temat jego stanu fizycznego, a tym samym lepszej motywacji do poprawiania jego sprawności,
- testy mogą ujawnić indywidualne lub grupowe ubytki zdrowia, dostarczając podstaw do szanowania i przeznaczania możliwych środków leczniczych,
- pod kątem udziału w sporcie, testy mogą odkrywać słabości w ogólnych lub specyficznych aspektach sprawności i w ten sposób pomagać uniknąć sportowych urazów,
- testy EUROFIT – u mogą być także modyfikowane dla badania dzieci niepełnosprawnych oraz pomagać w rozwijaniu (4).
Chociaż sprawność fizyczna była uważana od dawna za ważny atrybut podnoszący jakość życia, trudno było w przeszłości szacować jej liczne komponenty dokładnie i obiektywnie. Często oceniana była wprost na podstawie rezultatów w grach i różnego rodzaju współzawodnictwie – w kategoriach „zwycięzcy i pokonani”. W przeciwieństwie do takiego szacowania w oparciu o osiągnięcia sportowe, testy „EUROFIT” – u są czułymi, indywidualnymi i wiarygodnymi instrumentami dla oceny głównych czynników sprawności fizycznej: wytrzymałości krążeniowo – oddechowej, siły, wytrzymałości mięśniowej, mocy ( siły eksplozywnej ), gibkości, szybkości i równowagi. Testy te są proste do przeprowadzenia i zorganizowania w normalnych warunkach – szkolnych czy klasowych. Umożliwiają one badanie klas w rozsądnym czasie i przy umiarkowanych kosztach, ponadto są wygodne dla każdego dziecka biorącego udział w normalnych lekcjach wychowania fizycznego. Dostarczają natychmiastowych, standaryzowanych danych i mogą być używane przez dłuższy okres w celu śledzenia istniejącego stanu rzeczy, zmian i tendencji.
Jednym z głównych celów zastosowania baterii testów „EUROFIT” jest umożliwienie zebrania porównywalnych wyników badań, tak aby można było wyciągnąć z nich naukowe wnioski. Należy jednak podkreślić, że EUROFIT nie może być instrumentem dla oceny jakości pracy nauczyciela wychowania fizycznego. Sprawność fizyczna dzieci odzwierciedla ich styl życia w całości, nie zaś ich udział tylko w lekcjach wychowania fizycznego.
Zjawiska rozwojowe można rozpatrywać w kategoriach filogenezy ( ewolucyjnych zmian międzypokoleniowych ) oraz ontogenezy ( rozwój organizmu od momentu zapłodnienia aż do śmierci ). Zmiany zachodzące w ontogenezie odnoszą się do właściwości somatycznych, motorycznych oraz do sfery życia psychicznego. Uogólniając można powiedzieć, że dwie pierwsze właściwości dotyczą rozwoju fizycznego. Pod pojęciem rozwoju fizycznego rozumiemy całokształt procesów biologicznych, a więc tak biofizycznych jak i biochemicznych, które są właściwe organizmom żywym.
Wiadomo, że w procesie szkolenia sportowego istotną rolę odgrywa poziom sprawności fizycznej i motorycznej dzieci. Rozwój sprawności fizycznej i motorycznej dzieci jest związany z wieloma czynnikami, wśród których należy wymienić wiek. Jest on jednym z czynników determinujących szybkość uczenia się. Wiek dziecka w znaczącej mierze wytycza sposób postępowania i warunkuje dopuszczalne granice oddziaływania bodźców na ustrój.
Rozwój sprawności fizycznej w ontogenezie przedstawia się następująco.
W wieku między 7 a 19 rokiem życia siła absolutna rozwija się dynamicznie, z wyraźnym przyspieszeniem w okresie pokwitaniowym i u chłopców popokwitaniowym.
U dziewcząt przyrosty są wolniejsze niż u chłopców, wcześniej też osiągają one możliwości maksymalne ( ok.19-20 roku życia, chłopcy między 21 a 25 r. ż ). Po tym okresie występuje stabilizacja trwająca u obojga płci do wieku 31-35 lat, po czym rozpoczyna się powolna inwolucja, wyraźniejsza po 55 roku życia. Warto zwrócić uwagę na dość długi okres utrzymania się wysokiego poziomu zdolności siłowych: gdyby za taki uznać 90% wielkości maksymalnej, trwa on u kobiet od 16 do 55, u mężczyzn zaś od 19 do 50 roku życia.
Jeśli chodzi o siłę względną, którą uważamy za lepszą miarę zdolności siłowych ( wyłączony jest tu wpływ masy mięśni ), u dziewcząt wielkości maksymalne osiągane są w wieku 8 lat, po czym ulegają zmniejszeniu – szczególnie wyraźnemu w okresie pokwitania. W 15 i 16 roku życia siła względna wzrasta utrzymując się na zbliżonym poziomie (ok.87% wielkości max), zaś po 20 roku życia rozpoczyna się jej systematyczny regres.
Natomiast zdolności szybkościowe w okresie progresywnego rozwoju wykazują bardzo szybkie tempo rozwoju, wynikające z analogicznej dynamiki rozwoju szybkości ruchów. W wieku 15-19 lat obserwuje się szybszy niż w poprzednim okresie ich rozwój u chłopców, podczas gdy u dziewcząt przyrosty stają się wolniejsze.
Ogólna dynamika rozwoju zdolności szybkościowych u dziewcząt jest znacznie mniejsza ( między 7 a 19 rokiem życia niecałe 50% ) niż u chłopców ( w analogicznym okresie do 64% ).
Maksymalna moc anaerobowa wykazuje w okresie progresywnym niewielkie zmiany w okresie przedpokwitaniowym u obojga płci. Dziewczęta już w wieku 9 lat osiągają możliwości maksymalne, po czym następuje systematyczny, choć powolny regres.
Szybkość ruchów rozwija się bardzo dynamicznie u obojga płci od 7 do 13 roku życia i nie wykazuje w tym okresie dymorfizmu. Od 14 r. ż. Przyrosty są szybsze u chłopców, aczkolwiek dynamika rozwoju ulega zmniejszeniu.
U obojga płci maksimum szybkości ruchów przypada na 19 rok życia, a całkowity przyrost między 7 a 19 rokiem życia wynosi około 50%.
Rozwój zdolności wytrzymałościowych – mierzonych wynikiem biegu długiego – przebiega w wieku szkolnym odmiennie u obojga płci. Chłopcy wykazują wyraźną poprawę między 7 a 18 rokiem życia, przy czym szczególnie szybki progres obserwuje się między 7 a 10 oraz 14 a 16 rokiem życia. U dziewcząt okresem progresywnym jest tylko wiek 7-13 lat, a przyrosty wyników są mniejsze niż u chłopców. Po 13 roku życia obserwuje się już obniżenie wyników wywołane zapewne trzema czynnikami: przyrostem masy tłuszczu po okresie skoku pokwitaniowego, spadkiem aktywności ruchowej oraz obniżeniem się poziomu wydolności aerobowej.
VO2max odniesione do masy ciała ( a więc łącznie z masą tłuszczową ) utrzymuje się u chłopców i dziewcząt na zbliżonym poziomie ok. 45-47ml/kg między 7 a 10 rokiem życia, po czym u chłopców systematycznie rośnie osiągając maksimum w wieku 15 lat, u dziewcząt zaś maleje i proces ten trwa systematycznie aż do najstarszych grup wieku.
Jeszcze wyraźniej różnice te przedstawiają się w analizie wielkości VO2max/kg LBM – a więc uwolnionej od masy tłuszczowej. Wielkości te wykazują stabilny poziom u chłopców w wieku 7-15 lat, po czym rozpoczyna się regres, u dziewcząt zaś poziom ten jest stabilny między 7 a 9, rośnie w 10 i 11 roku życia, po czym również rozpoczyna się wyraźny regres.
Czas reakcji prostej rozwija się dynamicznie do 12 roku życia u dziewcząt i 13 roku życia u chłopców. W okresie pokwitaniowym dynamika przyrostów wyników ulega wyraźnemu zmniejszeniu, w okresie popokwitaniowym ponownemu zwiększeniu. Prowadzi to do osiągnięcia wyników maksymalnych w 17 roku życia u chłopców i między 16 a 20 u dziewcząt.
Równowaga rozwija się dynamicznie do około 14 roku życia, a więc do okresu pokwitaniowego, kiedy to – najwcześniej z cech koordynacyjnych – osiąga maksimum. Dynamika tego rozwoju jest duża: na przestrzeni 7 lat wynosi u chłopców ponad 50 %, u dziewcząt zaś ponad 40% wielkości maksymalnej, przy czym u dziewcząt zaznacza się stabilizacja wyników między 10 a 13 rokiem życia, wywołana niewątpliwie skokiem pokwitaniowym i związanymi z nim zaburzeniami statyki. Po 14 roku życia następuje regres poczucia równowagi, trwający dwa lata, krótki okres względnej stabilizacji i ciągły już proces inwolucji.(13)
W moim opracowaniu badaniem objęłam grupę dziewcząt w starszym wieku szkolnym. Biologicznie jego granice określają skok pokwitaniowy i ustabilizowanie się dojrzałości płciowej ( 12 – 14 do 15 – 17 roku życia ). Charakteryzuje się on przechodzeniem jedna w drugą procesów hamowania i pobudzania, dysharmonia rozwoju układów krążenia, kostnego i mięśniowego. Za znacznym przyrostem wielkości ciała nie nadążają m. in. serce, układ nerwowy(7). Wzrastająca masa mięśni nie idzie w parze z ich dojrzałością, po nagłym przyroście długości ciała następuje znaczny przyrost masy nieaktywnej tkanki tłuszczowej, zwłaszcza u dziewcząt. Zmusza to organizm do częstych i szybkich procesów adaptacyjnych do nowych warunków motorycznych. Nie udaje się to jednak do końca, co może być przyczyną wad postawy(3). U dziewczynek obserwuje się regres wyników testów. W wielu przypadkach można mówić o kryzysie motoryczności (6). Jednak mimo trudności nauczania nowych ruchów, jeśli uda się czegoś nauczyć, to będzie to nawyk wyjątkowo trwały.
Celem pracy jest określenie poziomu rozwoju fizycznego oraz sprawności fizycznej dziewcząt uczęszczających do klas II Gimnazjum nr 7 oraz nr 4 w Koninie. Ponadto starano się uzyskać odpowiedź na następujące pytania:
1. Jakie zachodzą różnice w rozwoju fizycznym dziewcząt badanych szkół?
2. Określenie różnic w rozwoju podstawowych cech motorycznych u dziewcząt klas drugich uczęszczających do Gimnazjum nr 4 i 7 w Koninie.
II. MATERIAŁ I METODA BADAŃ
Materiał badawczy stanowiły dziewczęta klas II Gimnazjum nr 7 w Koninie oraz dziewczęta tej samej grupy wiekowej Gimnazjum nr 4 w Koninie.
Łącznie przebadano 109 osób. W analizie wykorzystano pomiary biometryczne oraz wyniki osiągnięte przez badane w próbach zdolności motorycznych testu „Eurofit”. Poddane badaniom dziewczęta stanowią jednorodne pod względem wieku kalendarzowego grupy.
Grupa dziewcząt uczestniczyła w zajęciach wychowania fizycznego w wymiarze trzech godzin tygodniowo, zgodnie z powszechnie obowiązującym programem nauczania szkoły gimnazjalnej. Zajęcia prowadzone były przez nauczycieli wychowania fizycznego.
Badania przeprowadzono w sali gimnastycznej w Gimnazjum nr 7 oraz nr 4 w Koninie. Pomiarów biometrycznych oraz poszczególnych prób sprawności motorycznej dokonano w ramach lekcji wychowania fizycznego. Pod uwagę brano osobników zdrowych, bez przeciwwskazań do uprawiania ćwiczeń ruchowych. Wszystkim badanym stworzono jednolite warunki wykonania prób testowych. Przed przystąpieniem do baterii testu dzieci szczegółowo poinformowano o przebiegu i celowości poszczególnych prób motorycznych.
Ocenę poziomu rozwoju fizycznego badanych dziewcząt oparto na wynikach pomiarów: wysokości ciała, masy ciała oraz wskaźników wzrostowo – wagowych BMI i Broucka. Badania przeprowadzono według powszechnie stosowanych metod. Szczegółowy opis pomiarów przedstawia się następująco:
a. Wysokość ciała – mierzono w pozycji stojącej na boso, przy pomocy wzrostomierza. Pomiaru dokonano z dokładnością do 0,1 centymetra.
b. Masa ciała – mierzona za pomocą wagi lekarskiej z dokładnością do 0,1 kilograma. Badane były w stroju gimnastycznym bez obuwia.
Dodatkowo uwzględniono wskaźnik wagowo – wzrostowy BMI ( Boby Mass Index ) oraz wskaźnik Broucka
Wskaźnik wagowo – wzrostowy BMI
...
maveric3