1. Geneza :
Nazwa grupy związana jest ze starożytną rzeką opływającą Troję, wspomnianą w Iliadzie” Homera. Dowodzi to tego, że młodzi poeci mieli wielki szacunek dla dorobku przeszłości. Grupa powstała w latach 1919 – 1920. Wiersze swe drukowali poeci w czasopiśmie pod tym samym tytułem ( redaktor – Mieczysław Grydzewski ). Nazwę grupy zaczerpnięto bezpośrednio z dramatu Stanisława Wyspiańskiego p.t. „Akropolis”
2. Przedstawiciele :
Wielką piątkę Skamandra stanowili
§ Julian Tuwim
§ Jan Lechoń ( Leszek Serafinowicz ) – najmłodszy
§ Jarosław Iwaszkiewicz
§ Kaziemierz Wierzyński
§ Antoni Słomiński
Duchowym patronem – wzorcem poetyckim grupy był Leopold Staff. Z jej kręgiem związana była także Maria Pawlikowska – Jasnorzewska, Kaziemera Iłakowiczówna
3. Program :
Skamander to grupa poetycka, która nigdy do końca nie sprecyzowała swojego programu, nie stworzyła własnego manifestu artystycznego. Młodzi poeci wierzyli, że świat otwiera przed nimi nowe możliwości, wierzyli w „dzień dzisiejszy”. Nigdy też nie byli obojętni na zło. Poezja charakteryzowała się umiłowaniem codzienności, interesowała się sporami zwykłego „szarego człowieka”. Skamandryci chociaż cenili tradycję, odrzucali narodowe i patriotyczne zadania literatury. Stąd Antoni Słomiński wołał „zrzucam z ramion płaszcz Konrada” ideał młodości, siły twórczej i przyjaźni zastąpił im manifesty programowe. Odrzucali patos i wielki tematy narodowe, mit twórcy – mesjana i kult talentu. W poezji Skamandrystów dominowały tematy „czysto poetyckie” : wiosna, miłość, radość z życia.
Julian Tuwim – „*** ( Życie ? - - - )
W utworze tym Tuwim wyraża zachwyt, radosne emocje oraz zauroczenie samym faktem istnienia. Świat, miasto, ulice, a nawet kolor krwi są dla niego tajemniczym pięknem i szczęściem. Jest to wiersz bardzo beztroski, wyrażający w sposób młodzieńczy uczucie radości życia, wszechardzącego zachwytu i entuzjazmu. Poeta ma szalenie optymistyczny, żywiołowy i emocjonalny stosunek do świata, ludzi, przyrody. Entuzjazm poety dla życia jest wyrazem prężnych, biologicznych sił młodości. Podmiot liryczny wyraża witalizm poety. Biologiczna natura okazuje się wystarczającą racją istnienia, uzasadnia sens ludzkiego życia. Wystarczy po prostu że „krew jest czerwona”
· operowanie neologizmami
· posługiwanie się kalamburami
· głoszenie dionizyjskiej pochwały życia
· nawiązywanie do haseł dwudziestolecia międzywojennego ( urbanizmu, witalizmu, panteizmu, optymizmu ). Cechy te uwidaczniają się w wierszach „XXX życie”, „Czy wiosna”
v urbanizm – wiązał się z kultem miasta i rozwojem cywilizacji
v panteizm – utożsamianie Boga z całością natury
v witalizm – niepoprawna radość z życia, czerpanie sił życiowych zgodnie z doktryną „elan vital"
v optymizm – wybuchowość, nastawienie pełne wiary i ufności w sens egzystencji ludzkiej
Inne ugrupowania w dwudziestoleciu międzywojennym
a) Awangarda Krakowska – twórca Tadeusz Pejper związany z czasopismem „Zwrotnica”. Członkowie grupy : Julian Przyboś, Jan Kurek, Jan Brzękowski. Program : 3M : miasto, masa, maszyna. Całościowy program Awangardy został ogłoszony w cyklu „Nowe usta”. Według tej grupy poeta to rzemieślnik, budowniczy i kreator świata, natomiast cywilizacja jest punktem do rozważań o roli kultury i sztuki.
b) Futuryści – odrzucali tradycje, byli zgrupowani w dwóch ośrodkach : Kraków ( Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński ), Warszawa : ( Anatol Stern, Aleksander Wat ). Nawiązywali w swoich utworach do hepeningu, odrzucali wszelkie konfenancje, głosili hasło „cywilizacja, kultura z ich chorobliwością na śmietnik”
c) Tradycjonaliści – Leopold Staff, Jan Lechoń, Bolesław Leśmian. W swoich utworach nawiązywali do mitów narodowych, kultu tradycji i przeszłości, najszęśniej odwoływali się do romantyzmu
d) Ekspresjoniści – skupieni wokół pisma „Zdrój”. W skład grupy wchodzili poeci Józef Witlin, Emil Zegadłowicz
e) Cartak – zgrupowani przy czasopiśmie pod tym samym tytułem. Naczelnym redaktorem był Emil Zegadłowicz, oprócz tego grupa ta przyjęła pierwszą kobietę : Zofię Kossak – Szczucką. Program mieli zbliżony do ekspresjonistów.
f) Druga Awangarda – w tej grupie tworzyli poeci : wizjonerzysta Bruno Schultz i surrealista Stanisław Ignacy Witkiewicz ( Witkacy )
g) Żagaryści – grupa skupiona wokół czasopisma „Żagary”, w skład jej wchodzili Czesław Miłosz, Tadeusz Bujnicki, Aleksander Rynkiewicz – głosili poetykę zagłady, wizję katastrofizmu
h) Nowa sztuka : Adam Ważyk, Aleksander Wat,. Realizowali program przewartościowania wartości.
- debiut „Sad rozstajny” w 1912r.
- rozpuszczenie wyobraźni
- fantastyka
- granica dwóch światów
- wymyślony świat jest ciekawszy niż normalny
- opisuje to co krótkie, chwilowe, niedostępne człowiekowi w świecie zmieniającej się rzeczywistości
- posługuje się symbolem
- w wierszach używa dużo neologizmów, wprowadza oksymorony
- intuicjonizm w poznawaniu świata - wpływ Bergsona
- odwołuje się często do literatury ludowej
„Dusiołek”
Wiersz w kompozycji i stylu przypomina balladę. Narrator wykreowany został na ludowego gawędziarza, opowiadającego gromadzie słuchaczy historię Bajdały. Używa języka stylizowanego na gwarę. Tematem wiersza jest pretensja do Boga o to, że na świecie przez niego stworzonym istnieje nie tylko dobro, ale i zło, na które człowiek jest nieustannie narażony i z którym musi samotnie walczyć.
Śledząc losy Cezarego Baryki można zauważyć jak różne środowiska poznał.
· Ziemiaństwo - Nawłoć
- życie urozmaicone przejażdżkami, balami, spacerami, romanse, zabijanie czasu, którego nie ma na co spożytkować.
- nie zainteresowanie tym co dzieje się w kraju
- monotonne życie ziemiaństwa rządzi się prawami: dobre pochodzenie, etykieta, dobre wychowanie, majątek
· Wieś - Chłodek
- trudne, prymitywne warunki
- nędza wsi prezentowana wyrywkowo - dobitnie sygnalizowane są warunki życia
Przyczyny:
· Mieszczanie - Warszawa
- nędza klasy robotniczej
- polska krajem policyjnym, więzienia przepełnione, złe warunki, niemożliwe wręcz traktowanie więźniów, terror
· Ziemiaństwo (Ziembiewicz)
- zubożałe, rodzice Ziembiewicza reprezentują tę warstwę ze wszystkimi jej wadami
- powierzchowność wykształcenia przy jednoczesnym dużym mniemaniu o sobie
- konserwatyści, kultywując staro szlacheckie tradycje podtrzymywali znaczenie klasy do której należą ludzie puści, jałowi, niewykształceni, hołdujący reliktom przeszłości, tkwią w niej
- kultywowanie wypaczonych tradycji szlacheckich, które mogą potwierdzić ich przynależność do prymitywnej już szlachty
- pozory dawnej elegancji i kultury pod którymi nie kryje się żadna treść
- nie umieją się dostosować do obecnych warunków (dlatego zubożeli)
- podsycanie pozorów etykiety dworskiej
- nie potrafią gospodarować, zarządzanie majątkiem jest bezwładne
- herb - jedyny znaczący symbol szlachectwa
- stwarzają sobie świat zbytku, choć w rzeczywistości tak nie jest
- trwają we własnym świecie nie zauważając co się wokół nich dzieje
- nie mają zbyt dużego wpływu politycznego
· Bogacze (państwo Tczewscy)
- dzięki swojemu majątkowi mogą bardziej manipulować losami państwa, wpływać na sytuację polityczną kraju
- wpływowi, przyjmowali zawsze znakomitych ludzi
- poważni i godni
- sfera ludzi mających możliwości finansowe, opływający w zbytkach - forma wyższej kultury
- chcąc zrobić karierę trzeba było im podlegać
· Mieszczaństwo (Cecylia, Kolichowska, cukiernik Marian)
- stwarzanie pozorów zamożności
- brak świadomości tego, co piękne
- kołtuneria, dulszczyzna
- odnoszą się do ludzi z niższych klas z pogardą
- brak wpływów i perspektyw
- brak prywatności
- hierarchia co to ludzi i zwierząt
- użalanie się nad sobą i nie robienie niczego aby zmienić swoją sytuację
· Biedota (robotnicy, służba, chłopi folwarczni)
- życie w skrajnej nędzy
- godzą się na takie warunki bo na inne ich nie stać
- brak im podstawowych środków do życia
- żyją w strasznych warunkach (piwnicach)
- nie mają żadnych praw, nie mogą się o nie nawet dopominać
- nie posiadają opieki lekarskiej
- poniżani, szykanowani, wykorzystywani
· Robotnicy (Franek Borbocki)
- gwałtownie domagają się o prawa
- coraz bardziej świadomi swoich praw
- prowadzą manifestacje, strajki, żądają lepszych warunków życia
Cezary jest dzieckiem Polaków: urzędnika koncernu naftowego w Baku, człowieka obrotnego i przedsiębiorczego oraz spokojnej, cichej kobiety tęskniącej za krajem i nie mającej na niego wielkiego wpływu; wychowuje się w Rosji, obraca się w tamtejszym środowisku, praktycznie nie czuje się związany zbytnio z Polską, lepiej mówi po rosyjsku niż polsku; kształci się lokalnych szkołach rosyjskich, ale gdy przychodzi rewolucja, z wielką radością opuszcza przybytek nauki, by zatopić się w anarchii rewolucyjnej; jako młoda i niewykształcona jeszcze osoba, łatwo ulega propagandzie rewolucjonistów; początkowo nie zauważa tego, czego dokonuje rewolucja z życiem jego i jego matki (ojciec wyjechał na wojnę), ale gdy orientuje się w sytuacji jest już właściwie za późno; ostatecznie gdy umiera matka, musi brać w udział w straszliwej wojnie i cierpieć z jej powodu; gdy po wojnie spotyka własnego ojca, razem udają się do Polski, tak wspaniale opisywanej przez ojca; ojciec umiera w drodze, a wizja szklanych domów okazuje się złudzeniem
Cezary poznaje dawnego kochanka swojej matki - Gajowca, który zapewnia mu środki utrzymania na czas studiów; potem wstępuje do wojska, aby bronić Polski przed bolszewikami (bojąc się rewolucji, jaką widział w Rosji); cały czas poszukując swojego miejsca w swojej nowej ojczyźnie i w ogóle w życiu; obserwuje problemy i zagrożenia dla aktualnej Polski; trafia do Nawłoci (dzięki koledze z wojny), gdzie przeżywa burzliwy romans z zaręczoną już Laurą (z powodu majątku); ten kończy się oczywiście wielkim rozczarowaniem, co ostatecznie powoduje powrót do Warszawy i kontynuowanie studiów;
Cezary dowiedziawszy się o definitywnym rozwiązaniu sprawy jego romansu z Laurą, popada w depresję i pod wpływem jeszcze wielu innych czynników przyłącza się do manifestacji komunistycznej, co kończy historię;
Cezary jest symbolem poszukiwania miejsca w życiu i rozwiązań dla poprawy Polski
Zenon wychowuje się w tradycyjnej, zbiedniałej rodzinie szlacheckiej; w gimnazjum przeżywa idealną miłość bez wzajemności; widząc jednak wszystko co dzieje się w jego domu rodzinnym, czuje do tego wszystkiego odrazę i postanawia, że nigdy nie będzie taki, jak jego ojciec; w jego przyszłej żonie; potem studiuje w Paryżu; ma zdrowe poglądy na świat i własną indywidualność, z którymi jednak z czasem musi się rozstać, aby kontynuować swoją karierę życiową (pieniądze na studia)
Zenon również (w czasie wakacji) przeżywa krótki romans z córką kucharki swoich rodziców - Justyną; oczywiście ze względu na różnicę stanów, nie myśli o tym poważnie; potem wraca na studia i współpracuje z pismem Niwa, stając się coraz bardziej zależny od Czechlińskiego; po powrocie postanawia się ożenić z Elżbietą, jednak pojawia się Justyna, którą ukrywa Zenon, nadal nie myśląc o niej poważnie; w pewnym momencie, pod wpływem swej przyszłej żony, zrywa z nią i proponuje jej, aby usunęła ciążę; potem chcąc być w porządku, ułatwia jej zdobywanie kolejnych miejsc pracy, co i tak nie poprawia pogarszającego się stanu zdrowia psychicznego Justyny; w międzyczasie dostaje urząd prezydenta miasta i próbuje realizować swoje światłe i mądre decyzje, co jednak nie udaje mu się;
Zenon staje się ofiarą strajków w związku z zamknięciem huty Hettnera, na niego zostaje zrzucona odpowiedzialność na wydanie rozkazu strzelania do manifestantów; atakuje do także psychicznie już chora Justyna; krótko potem popełnia samobójstwo
Zenon jest symbolem upadku moralnego (zaparcia się własnej idei i niekonsekwencji w życiu - odwołanie nawet do MM) i uzależnienia od innych sfer dla poprawy własnej pozycji w społeczeństwie
Tytuł powieści Z. Nałkowskiej jest wieloznaczny, można wręcz mówić o symbolicznym znaczeniu słowa " granica". Wiąże się to z faktem poruszenia przez pisarkę szeregu ważnych problemów natury obyczajowej, moralnej ora etycznej. Do najbardziej popularnych interpretacji tytułu należą; następujące odczytania tego słowa:
· jako granica społeczna ( podziały istniejące między ludźmi należącymi do różnych warstw społecznych, mamy tu doczynienia z przedstawicielami zubożałego i dobrze sytuowanego mieszczaństwa i ziemiaństwa, pomiędzy tymi warstwami istnieją ogromne różnice ).
· jako granica moralna ( określa pewne normy etyczno- moralne, których przekroczenie powoduje nieszczęście innego człowieka, tak dzieje się w przypadku kiedy Zenon Ziembiewicz żeni się z Elżbietą Biecką i równocześnie romansuje z Justyną - postępuje niezgodnie z zasadami moralnymi w konsekwencji krzywdzi żonę, Justynę oraz samego siebie ).
· jako ...
drakula55