Dwór renesansowy w Goli.pdf

PoþoŇenie obiektu i zakres opracowania

Dwr renesansowy w Goli znajduje siħ w wojewdztwie dolnoĻlĢskim,

powiecie dzierŇoniowskim i leŇy pomiħdzy Wzgrzami KrzyŇowymi i Wzgrzami

Gumiıskimi na Pogrzu Sudeckim, okoþo 250 m n.p.m., w pobliŇu szosy Niemcza Î

DzierŇoniw, w odlegþoĻci 4 km od Niemczy.

PoniewaŇ caþoĻę zaþoŇenia obejmuje znaczny obszar (ok. 14 ha), niniejsze

opracowanie obejmuje teren zajmowany przez budynki, dziedziniec oraz poþowħ

czħĻci krajobrazowej z istniejĢcym stawem oraz jednym z zaroĻniħtych staww.

Fragment ten jest reprezentatywny dla charakteru zaþoŇenia Î poþĢczenia zaþoŇenia

renesansowo-barokowego na tarasie skarpy i parku krajobrazowego u jej podnŇa.

Pominiħta czħĻę nosi niŇej opisane cechy czħĻci krajobrazowej Î poþoŇenie w dolinie

znacznie poniŇej tarasu na skarpie, sieę grobli, zasypane i zaroĻniħte stawy, starodrzew

w miejscach poþoŇonych wyŇej, sþabo widocznĢ sieę ĻcieŇek.

Pomniejszenie zakresu opracowania nie wpþywa na: kompozycjħ zaþoŇenia,

zaleŇnoĻci przestrzenne, ukþad wnħtrz i kierunkw widokowych itp.

Analiza historyczna.

Dwr renesansowy w Goli wybudowany przez Leonarda von Ronau w 1580 r.

(potwierdza to inskrypcja umieszczona na portalu gþwnym: áW Imiħ Boga Amen.

Dnia 29 lutego 1580 roku Leonard von Ronaw rozpoczĢþ budowlħ i dziħki Bogu

dachem pokryþ) prawdopodobnie na miejscu pierwotnego dworu Ļredniowiecznego i

miaþ charakter obronny, o czym Ļwiadczy topografia terenu: wysoka skarpa od

zachodu i fosa z wodĢ od poþudniowego wschodu, a takŇe podwjne mury obronne.

W okresie budowy dworu powstaþ ogrd renesansowy zlokalizowany przed

fasadĢ gþwnĢ, poprzedzajĢcy wjazd na most przerzucony przez fosħ z wodĢ. Ogrd

renesansowy w Goli byþ ogrodem kwaterowym, jednosiowym, podporzĢdkowanym

budynkowi. O jego powierzchni mwiĢ nam w przybliŇeniu pewne elementy

zaþoŇenia: skarpa ograniczajĢca ogrd od zachodu i dwie drogi zlokalizowane od

wschodu i poþudnia.

Na poczĢtku XVII wieku do wschodniego naroŇnika dworu dobudowano

zaþoŇony na planie prostokĢta budynek czterokondygnacyjny. W tym okresie powstaþ

takŇe ozdobny ogrd na dziedziıcu wewnħtrznym. ĺrodek tego ukþadu byþ

akcentowany przez istniejĢce po dziĻ dzieı drzewo. Caþkowite prawie zniszczenie

dworu, jak teŇ i jego ogrodu wewnħtrznego, nie pozwala na odtworzenie ukþadu

ĻcieŇek, ale na podstawie odczytanego rzutu parteru oraz otworw drzwiowych

prowadzĢcy do ogrodu moŇna sĢdzię, Ňe byþo to typowe dla tego okresu zaþoŇenie

zielone w formie kwater (Stħpniewska, 1974). Ogrd ozdobny na dziedziıcu

wewnħtrznym miaþ reprezentacyjne poþĢczenie z budynkiem w postaci trzech duŇych

arkad z drzwiami od strony zachodniej i oprcz tego kilka wejĻę w Ļcianach pþnocnej

i wschodniej.

W roku 1678 dwr zostaje przejħty przez Hentschela. Nowy wþaĻciciel

zaþoŇenia w tym samym okresie zarzĢdza przeksztaþcenie kwaterowego ogrodu

renesansowego na ukþad barokowy. PodstawĢ kompozycji tego ukþadu byþa oĻ gþwna

przechodzĢca przez ogrd i dwr, koıczĢca siħ na stawie w pþnocnej czħĻci

zaþoŇenia. Brak jest danych dotyczĢcych powierzchni ogrodu barokowego, bowiem w

XVII w. dochodzi takŇe do rozbudowy zaplecza gospodarczego: powstajĢ stajnie i

obory. Trudne jest dzisiaj do ustalenia, gdzie znajdowaþa siħ granica miħdzy

budynkami gospodarczymi a ogrodem (Stħpniewska, 1974).

Kolejnym wþaĻcicielem dworu na poczĢtku XVIII w. zostaje rodzina Seidlizw.

W tym okresie powstaje pod skarpĢ ogrd krajobrazowy, charakteryzujĢcy siħ

wyjĢtkowo piħknĢ lokalizacjĢ. Mgþ byę on bowiem podziwiany zarwno z wyŇej

poþoŇonego ogrodu na skarpie, jak rwnieŇ z okien samego dworu. Nie istnieje zbyt

wiele danych na temat roĻlin rosnĢcych w ogrodzie krajobrazowym w Goli, ale

wiadomo, Ňe þagodny klimat, dþugi okres wegetacji roĻlin na ĺlĢsku umoŇliwiaþ

importowanie wielu roĻlin, takŇe egzotycznych, ktre dobrze aklimatyzowaþy siħ na

tych terenach. Dlatego teŇ ogrody krajobrazowe na ĺlĢsku cechowaþa duŇa

rŇnorodnoĻę roĻlin w przeciwieıstwie do ziem zlokalizowanych w ostrzejszym

klimacie. Na terenie ogrodu krajobrazowego znajdowaþ siħ grobowiec wþaĻcicieli, a

takŇe cztery stawy rybne i system grobli. Trudno jest ustalię okres powstania tarasw i

schodw biegnĢcych na skarpie od dworu do koıca muru na szczycie skarpy,

biegnacego na poþudnie (dobrze widoczne sĢ na rycinach z XIX wieku). Owe tarasy

byþy prawdopodobnie wykorzystywane pod uprawy (poþudniowe naĻwietlenie).

W okresie, kiedy zaþoŇenie paþacowo Î ogrodowe naleŇaþo do rodziny

Siedlitzw, powstaþ rwnieŇ na wschd od dworu regularny ogrd na planie prostokĢta

otoczony murem, a pŅniej obsadzony drzewami.

W 1888 r dochodzi do przebudowy pþnocno Î zachodniej czħĻci dworu (mury,

brama i przybudwka z attykĢ)

Ostatnim notowanym prywatnym wþaĻcicielem dworu w Goli byþ baron

Christian Moritz von Prittwiz und Gaffron (Stħpniewska, 1974).

Paþac w dobrym stanie zachowaþ siħ do lat piħędziesiĢtych naszego wieku.

Od lat czterdziestych do lat siedemdziesiĢtych zaþoŇenie paþacowo Î ogrodowe

w Goli naleŇaþo do PGR-u. Wiadomo, Ňe dziedziniec gospodarczy sþuŇyþ w tych latach

do skþadowania nawozu, skĢd mechanicznie byþ spychany po skarpie do doliny i

staww, co negatywnie wpþywaþo na ich czystoĻę i stan rosnĢcego tam drzewostanu.

Brak konserwacji budynkw, niewþaĻciwa gospodarka stawami prowadzona w owym

czasie (niekonserwowane groble zostaþy przerwane i spowodowaþy zamulenie staww

i w rezultacie ich zaroĻniħcie), a takŇe kradzieŇe elementw architektonicznych

paþacu, ktre miaþy miejsce pŅniej, doprowadziþa do powolnej dewastacji obiektu.

Dwr w Goli jest cennym zabytkiem architektonicznym na ĺlĢsku Î do XX

wieku zachowaþ siħ w pierwotnej formie dworu obronnego w stylu renesansowym, nie

przebudowanego w Ňadnym pŅniejszym stylu.

Ocena stanu istniejĢcego

ZaþoŇenie dworskie obejmuje: ruiny paþacu z dziedziıcem wewnħtrznym, ruiny

budynkw gospodarczych i muru wzdþuŇ drogi do Niemczy, przebudowywany

budynek pochodzĢcej z poþowy XX wieku obory, dziedziniec gospodarczy oraz

pozostaþoĻę po dawnym parku krajobrazowym z zachowanym stawem grnym,

czħĻciowo zniszczony ukþad grobli dzielĢcych poszczeglne stawy.

Paþac, usytuowany na wzgrzu Î naturalnej platformie widokowej, usytuowanej

nad zalesionĢ dolinĢ, jest zrujnowany, od lat piħędziesiĢtych naszego wieku

pozbawiony dachu, jego mury sĢ pozawalane lub mocno spħkane, poprzerastane w

niektrych fragmentach przez podrost drzew i krzeww liĻciastych, obecnie obiekt ten

poddany jest generalnemu remontowi i odbudowie.

Dziedziniec wewnħtrzny paþacu byþ pierwotnie ozdobnym ogrodem

kwaterowym. Dzisiaj jedynĢ pozostaþoĻciĢ po tym ogrodzie jest okaz Tilia sp. (lipa).

Do paþacu moŇna dostaę siħ od strony dziedziıca gospodarczego Fot. nr 1

poprzez stary kamienny most przerzucony przez fosħ (obecnie suchĢ). Poþudniowa

czħĻę fosy poroĻniħta jest przez wysoki podrost drzew liĻciastych.

Do dzisiejszych czasw nie przetrwaþy Ļlady po dawnej reprezentacyjnej czħĻci

dziedziıca gospodarczego, ktrĢ byþ regularny ogrd renesansowy, przeksztaþcony

nastħpnie w ogrd barokowy. Fragment ten jest zachwaszczony, zaniedbany, z duŇĢ

iloĻciĢ gruzu pochodzĢcego z walĢcego siħ paþacu oraz wyburzonych budynkw

znajdujĢcych siħ wczeĻniej na dziedziıcu. W czħĻci centralnej dziedziıca zachowaþa

siħ jednorzħdowa aleja skþadajĢca siħ z trzech egzemplarzy Fraxinus excelsior (jesion

wyniosþy), wiodĢca od wjazdu do gþwnej bramy paþacu. Oprcz tego na dziedziıcu

nieregularnie rosnĢ egzemplarze starszych drzew takie jak: Picea abies (Ļwierk

pospolity), Aesculus hippocastanum (kasztanowiec pospolity), Acer pseudoplatanus

(klon jawor), a takŇe krzewy: Sambucus nigra (bez czarny), Rosa sp.(rŇa), i podrost

Acer pseudoplatanus (klon jawor). Dziedziniec od pþnocy zamyka stary mur obronny,

ruiny stajni Fot. nr 2 oraz wspþczesne ogrodzenie z siatki, w ktrym znajduje siħ

dzisiejszy wjazd. WschodniĢ granicħ dziedziıca stanowi budynek gospodarczy Î

obora - wybudowany w XX wieku (obecnie przebudowywany na stajnie). Od poþudnia

ten fragment zaþoŇenia graniczy z byþym parkiem krajobrazowym, zaĻ od zachodu z

budynkiem paþacu i dawnĢ bramĢ wjazdowĢ Fot.nr 3.

Teren byþego parku krajobrazowego poþoŇony jest w gþħbokiej dolinie. Ukþad

przestrzenny parku ulegþ zniszczeniu: starodrzew jest obecnie poprzerastany licznym

dzikimi drzewami i krzewami liĻciastymi, caþoĻę jest mocno zachwaszczona. Zatarþ siħ

takŇe dawny ukþad drg i ĻcieŇek (dobrze czytelne sĢ jedynie dwie ĻcieŇki ziemne:

ĻcieŇka biegnĢca u podnŇa skarpy i ĻcieŇka przy poþudniowej granicy, biegnĢca

wzdþuŇ suchego koryta strumienia). Na terenie parku znajdujĢ siħ sþupy bħdĢce

pozostaþoĻciĢ po kamiennych þawach, niegdyĻ otaczajĢcych dookoþa drzewa (gþwnie

dħby). Brak jest Ļladw po grobowcu, w ktrym spoczywali wþaĻciciele paþacu (ulegþ

dewastacji), brak teŇ Ļladw po przepustach miħdzy stawami lub mostkach nad nimi.

Z dwch staww (na caþym terenie byþo ich cztery) zachowaþ siħ jedynie ten w

czħĻci pþnocno-zachodniej Fot. nr 4. Teren nadal podzielony jest groblami, z ktrych

wiħkszoĻę jest poprzecinana wyŇþobieniami po strumieniu przepþywajĢcym przez

dolinħ.

Skarpa jest silnie poroĻniħta samosiewem drzew i krzeww liĻciastych: Tilia

sp., Aesculus hippocastanum, Acer psudoplatanus, przez co punkty widokowe þĢczĢce

grny dziedziniec z terenem byþego parku krajobrazowego ulegþy zatarciu. Do

dzisiejszych czasw przetrwaþy jedynie nieliczne fragmenty po dawnych tarasach i

schodach biegnĢcych niegdyĻ na skarpie

Obecnie na podmokþych terenach parku (pozostaþoĻę po dawnych stawach)

gatunkami dominujĢcymi sĢ: Alnus glutinosa (olsza czarna), Salix sp.(wierzba) oraz

Prunus padus (czeremcha pospolita). Tereny wyŇej poþoŇone sĢ poroĻniħte przede

wszystkim przez takie gatunki drzew liĻciastych jak: Quercus robur (dĢb

szypuþkowy), Tilia sp.(lipa), Acer pseudoplatanus (klon jawor), Aesculus

hippocastanum (kasztanowiec pospolity), Fagus sylvatica (buk pospolity). W warstwie

Ļredniej wystħpujĢ: Sambucus nigra (bez czarny), Crategus oxyacantha (gþg

dwuszyjkowy) oraz podrost drzew liĻciastych. Na terenie byþego parku wystħpujĢ

takŇe pojedyncze egzemplarze i maþe grupy gatunkw ozdobnych: Pinus strobus

(sosna wejmutka), Fagus sylvatica ÒPurpureaÓ (buk pospolity ÒPurpureaÓ),

Pseudotsuga menziesii (daglezja zielona).

ZaþoŇenia do rewaloryzacji:

Przedmiotem rewaloryzacji jest wczeĻniej opisane zaþoŇenie paþacowo Î ogrodowe we

wsi Gola.

Program rewaloryzacji w czħĻci architektonicznej obejmuje:

- utworzenie w budynku paþacu hotelu, restauracji z zapleczem kuchennym,

- utworzenie w budynku gospodarczym przy bramie zaplecza technicznego dla paþacu Î

magazyn, Ļmietnik,

- wykorzystanie ruin obr i stajni (XVII wiek) na kryty basen, na czħĻę rekreacyjnĢ:

siþownia, fitness, saunħ itp. oraz garaŇ dla goĻci hotelowych,

- utworzenie w budynku gospodarczym z XX wieku stajni oraz zaplecza obsþugujĢcego caþe

zaþoŇenie (park maszynowy, garaŇe dla obsþugi itd.),

- budowħ na dziedziıcu gospodarczym nowych drg, podjazdu i parkingu,

Brak szczegþowych informacji na temat wczeĻniejszego wyglĢdu ogrodu na

dziedziıcu gospodarczym i parku krajobrazowego uniemoŇliwia ich odtworzenie w formie

pierwotnej. Dlatego w pracach projektowych nasz zespþ nawiĢzaþ do oglnych zasad, jakie

obowiĢzywaþy w danych epokach.

Program rewaloryzacji czħĻci ogrodowej obejmuje:

- na dziedziıcu wewnħtrznym przewidujemy pozostawienie lipy jako dominanty,

uzupeþnienie wystroju o pnĢcza, roĻliny w pojemnikach oraz fontannħ lub wodozbir

Ļcienny,

- przeznaczenie renesansowego dziedziıca wjazdowego na taras widokowy z moŇliwoĻciĢ

wystawiania stolikw kawiarnianych (ogrdek letni), usuniħcie drzew uszkadzajĢcych

konstrukcjħ murw, uzupeþnienie wystroju o pnĢcza i roĻliny w pojemnikach,

- utworzenie na dziedziıcu gospodarczym przed fasadĢ gþwnĢ paþacu parterowego ukþadu

kwaterowego nawiĢzujĢcego podziaþami i formĢ do niegdyĻ tam istniejĢcego ogrodu

renesansowego,

- utworzenie na dziedziıcu gospodarczym gabinetu z rzeŅbĢ,

- odtworzenie i przedþuŇenie na koronie skarpy muru oporowego, stanowiĢcego granicħ

poþudniowĢ ogrodu kwaterowego i nadajĢcego mu charakter tarasowy,

- uzupeþnienie i odtworzenie alei jesionowej biegnĢcej od obecnego wjazdu do paþacu,

- wzbogacenie wystroju dziedziıca o elementy rzeŅbiarskie,

- odsþoniħcie kierunkw widokowych ze skarpy w dolinħ parku krajobrazowego Î usuniħcie

czħĻci mþodszych drzew i podrostu,

- utworzenie zejĻę z dziedziıca do doliny parku krajobrazowego w formie schodw,

- renowacja istniejĢcego i wytyczenie nowego ukþadu ĻcieŇek i alejek parkowych,

- wybudowanie mostkw przez przerwane groble,

- uzupeþnienie czħĻci krajobrazowej w elementy maþej architektury (rzeŅby, þawki,

oĻwietlenie itd.),

- wybudowanie na þĢce poniŇej paþacu kortu tenisowego,

- wykorzystanie pozostaþej czħĻci þĢki na miejsce do opalania,

- odizolowanie roĻlinnoĻciĢ wysokĢ terenu kortw od zaniedbanej zabudowy wiejskiej (po

drugiej stronie strumienia),

- oczyszczenie i zarybienie stawu, wybudowanie pomostu widokowo-wħdkarskiego,

czħĻciowe obsadzenie jego brzegw roĻlinnoĻciĢ wysokĢ w celu zasþoniħcia pobliskiej

zabudowy i ukierunkowania widoku na wnħtrze wsi.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: